терминов: 1806
страница 36 из 37
сӧрысь, бызгысь, сэтшӧм-татшӧм морт Ызӧ-базӧ кодь, ызӧбай кодь ↔ сӧрысь, сэтшӧм-татшӧм (КФ)
1) баквал, вывті ошйысьысь морт / хвастун, бахвал 2) вежавидзтӧм, этш тӧдтӧм морт / нескромный, самонадеянный 3) вильышпоз, юрвундысь / шалун, баловник, сорванец (КРК), видз. акпаш Детинкаыс абу ыкпаш ни шыбитана. Сылы ӧд олмӧстӧ кутны ӧтнаслы сьӧкыд. Куим ыж видзӧ... (Н. Мальцев) Ыкпаш тэ, Анфиса. Курас-карасӧн чужин да лелькуйтісны ставныс (кывъясыс Анналӧн) (А. Мишин)
1753ыкша
1) вылӧ пуксьысь, ышнясьысь морт / высокомерный, горделивый, кичливый, заносчивый 2) баквал, вывті ош йысьысь морт / хвастливый, 3) асьсӧ радейтысь морт / самолюбивый, щепетильный (КРК) — Ме ӧд пукся и... гӧнеч, сідзтӧ кӧ. — Ме ӧд воа жӧ подӧнсӧ. — Ой, ыкшаыс лоӧма! (Г. Юшков)
скр. йӧй руа, вежӧртӧм (ССКЗД, КСК)
1) баквал, вывті ошйысьысь морт / бахвал 2) тшаппоз / гордец, гордячка (КРК) Найӧ сідз нин нимтӧны тэнӧ бызгунӧн да Федя-ыкшапозӧн (Г. Горчаков)
ылӧдчысь, вожа кывъя морт ОШПЕЛЕВ. Видзӧдан сӧмын ӧткымынтор вылӧ, этійӧ-тайӧ... бӧб нисьӧ вежӧра быттьӧ. Но тэ ӧд абу ылӧг мортыс (А. Ларев)
быдл. пӧръясьысь, пӧръячка (ССКЗД, КСК) Ті, Альберт, ылӧдчысьӧсь (Г. Юшков)
пӧръясьысь лёк ань Мамыс шуис дыр видзӧдӧм бӧрын:— Мича тай эськӧ... да мичыд пӧ тай ӧдйӧ исковтӧ... Медся на ылӧдчысь-злӧдейка и... (моньпу йывсьыс) (Н. Куратова)
изьв. былькъя синма морт ырбыль син (ССКЗД, КСК)
сш. ёна гуляйтысь ныв, ань (юӧртіс Э.М. Некрасова, Визин)
равзысь-горзысь, видчысь морт ИВАН. Троицаыс, сусед, тӧрыт вӧлі, сэк мед и пыравлін. Бӧръя дас восӧ штопӧн ме дорӧ эн и явитчывлы. Век менсьым ырскан, ырзӧбай, быттьӧ сідз и колӧ. Яндзимыд абу? (А. Шебырев)
1) укшаль, дурк вӧраса морт / неуклюжий, неловкий 2) шӧпей, зулина, шойданник / растяпа, неряха (КРК) — Ок тэ, ыри-зули, няйт му вылас водӧмыд! (И. Торопов)
1) асныра морт / упрямый, своенравный, норовистый 2) вежавидзтӧм морт, скӧрмӧдысь морт / вызывающий (КРК) — Он. Но ме шуи нин аслым. — Но тэ и ыръян! — Но ме ог тӧд, — дольыштіс Васька сьӧлӧм бурманаыс (Г. Юшков)
быдл. асныра, ныра морт, лукав А ме мортыс абу ыръянитысь! (И. Тарабукин)
диал. кокни мывкыда, вышитчысть, нырсӧ лэпталысь морт / легкомысленный, кичливый, заносчивый (КРК) Ыши-баши сямнас хуторӧд кузь войбыдъясӧн век шляйтчигӧн сійӧ, тыдалӧ, войнас паныдасьӧма пон свадьбакӧд, найӧ уськӧдчӧмаӧсь вӧтчыны сы бӧрся, быть лоӧма сылы чеччыштны колхоз правлениедінса юкмӧс вомӧн (М. Шолохов, комиӧдӧмтор)
эй. зумыш, сёрниттӧм морт (ССКЗД, КСК)
вильышпоз / шалун, озорник, игривый (КРК) — Ок, кутшӧм ме вӧлі вильышпоз, ышмысь да сералысь (Е. Козлова)
сӧмуститчысь, ёнджыкасӧ айловъяс йылысь Полина (уськӧдчӧ Иван вылӧ). Пӧрысь ышӧдчысь! Вешйы менам син водзысь! (В. Леканов)
кокни мывкыда, абу серъёзнӧй морт Галяыс Павеллы первойсяньыс эз кажитчы. Збыльвылас. Качва кодь кутшӧмкӧ ышӧпас ныв (А. Шебырев)
вежавидзтӧм, этш тӧдтӧм морт «То, локтӧмаӧсь жӧ кыськӧ ышӧ-пашӧяс! — шыасис пызан сайын пукалысьясысь ӧти. — Кутшӧм тіянлы делӧ, мыйӧн мам вердӧ ассьыс писӧ...» (И. Ногиев)
сӧмын асьсӧ радейтысь морт (КРК) Нина. Тэ, Кочев ёрт, эгоист! Ассьыд личнӧй выгодаястӧ тэ пуктан миян общӧй, государственнӧй интересъясысь вылӧджык! (И. Пыстин)
немдумайттӧг сьӧм-эмбур лотысь Но энькаӧй мӧдіс вӧв повзьӧдлан сярган моз сяргыны: «Тётё-тё-тё-ё!.. Дась нянь сёйысьяс?.. Деньга таргайтысьяс! Эмбур шердйысьяс! Менам сьылі вылӧ вожасинныд да ислаланныд!» (В. Безносиков)
пӧрысь ныв, верӧс сайӧ петавтӧм ныв Марья. Тырмас тэд, зырымбедь. Епим (сы моз жӧ). А тэ — эндӧм ныв!.. (Н. Белых)
уджсӧ эновтлысь, абу зіль морт / склонный откладывать дела, нерадивый, беззаботный (КРК)
уджсӧ эновтлысь, абу зіль морт / склонный откладывать дела, нерадивый, беззаботный (КРК) Ме кӧ быттьӧ вӧлі энлӧс да дурк, эськӧ ті эн колӧй, а ме сӧстӧмлунтӧ ичӧтдырсянь радейта (В. Уляшева)
лет. пӧрысь ныв, эндӧм ныв (ССКЗД)
лл. уджсӧ эновтлыны радейтысь морт (ССКЗД, КСК)
1) асьсӧ вылӧ пуктысь, наян / чересчур высокомерный 2) не знающий меры (КРК) Со сылӧн донъялӧмыс: «Коми морт абу уна сёрниа, но мукӧд кывъя йӧзкӧд волысигӧн овлывлӧ ошйысьысь да этш тӧдтӧмӧн (А. Попов) Вӧрса мастернад уджалігӧн кывзысьтӧмъясыд да этш тӧдтӧмъясыд, эз-эз да и лолісны (В. Лодыгин)
диал. нямӧд, вӧлятӧм, падъялысь морт / колеблющийся, нерешительный, неуверенный (КРК)
ылӧдлысь айлов, сӧмуститчысь айморт Катя. Антикрист! Югыд бугыль! Пеж горш! Тьпу! (Пӧдлалӧ ӧшиньсӧ.) (Нёбдінса Виттор) — Эн ылӧдчы, югыд бугыль! — Ог и ылӧдчы [Павел да бурдӧдчанінса пелькӧдчысь костын сёрни] (Г. Юшков)
ылӧдчысь, наян морт — Тэ бурмӧдін? Да тэ вед гуга-бана шаньга, югыд бугыля кӧин! Бур войтырсӧ ульӧн сёйысь!.. (Кузькоковлы кывъяс) (В. Безносиков)
1782юда
1) кодӧскӧ вузалысь / иуда, предатель «Но и юда! Кыськӧ удитӧма нин тӧдмавны... Ок и юр вундысь! Германӧс пӧ колӧ корсьлыны, а чардакас дзик мӧдтор... Быттьӧ сытӧг, бестӧг, сэні оз позь!» [Прошка йылысь] (Я. Рочев) 2) дзодзув, вывті писькӧс морт / проныра (КРК) — Абусӧ ог инды, лёк юдаяс! — Ачыд тэ медыджыд юдаыс, тадзтӧ кӧ! Йӧзыс кач сёйӧны, а тэ вурдысь моз ӧти тусьӧдз кыскалӧмыд нин кытчӧкӧ. Зятка вот ныр-вомад! (Г. Юшков) 3) нартитысь, нартморт
кодӧскӧ вузалысь / предатель (КРК) Васька. Ме шуи? Ок тэ, юр вузалысь! (Н. Никулин)
1) мортвиысь / головорез (КРК) 2) немысь повтӧм, вывті наян морт Юр вундысь кодь йӧзыдкӧд уджалігӧн эськӧ мед бригадирлань жӧ сыніс... [технорук] (В. Безносиков) Шатов. Полан? Тэ, посёлокса юр вундысь? (Н. Белых)
быдл. мортвиысь (ССКЗД, КСК)
асьсӧ янӧдысь морт / позорный, постыдный (КРК)
асьсӧ янӧдан морт / позорящий (КРК) Сідз нин Васькалы дзугыль, синваыс доршасьӧ..., а мамыс содтӧд на дойдана шӧтӧ: — Юр янӧдысьыд тай кыськӧ лои! Тшыглы коньӧрӧс видзӧны, йӧз пызан вылысь колӧ кыйӧдны! Он лысьт петны аски Кальӧ ордас (Г. Юшков) Кутшӧм нӧ тэ чери кыйысь, юр янӧдысь? (В. Леканов)
абу тыр сюсь, йӧй
1) быдл. вач бӧб, кӧрталан йӧй МАНЕПА. А бара и кыскас! Ӧти посводзнад! ӦНДРЕЙ. Оз. Абу юрпӧла (Г. Юшков) 2) вывті ӧдйӧ вӧрысь-ветлысь Чеччалӧ юртӧм петук моз (КК) «Юртӧм петук!» — думсьыс бара видіс сійӧс Носон Лазаревич, но сэк жӧ мудер руч моз шыасис... (Я. Рочев)
1790юысь
винагаг, тӧкаритысь / пьяница (КРК) — Кутшӧм на ме юысь... — дорйыси ме (И. Торопов)
удтысьысь, йӧз йылысь висьтасьысь / ябедник (КРК) — Вот тэныд, ябедниклы, вот тэныд, паршивӧйлы! (П. Доронин)
1792яд
лёк морт, пагӧдысь МАРЬЯ Но тэ... Яд! ПЕТЫР (аслыс) Но и баба... И кыдз Ёгорыс такӧд олӧ? (А. Шебырев)
кыз, яя ань (КК) Яй вор (шутл.) ↔ яй ноп ↔ шуасны яя, сьӧкыд вӧраса нывбаба йылысь (КФ)
кыз, яя ань (КК)
яндзим тӧдтӧм, дзик наян морт Ак, ті, йӧйяс, яндзимтӧмъяс! (Ю. Васютов)
1796яндо
изьв. сямтӧм-кужтӧм на кӧр видзысь, уджӧ пырӧдчысь пастук — Уль яйсӧ кӧ кӧр видзысь эз сёй, век нин кыссӧ нюжӧдіс. Эк, Люба, Люба! Яндоыд, яндо жӧ и эм! Сэні став витаминыс. А вир кӧ юан — ӧш кодь лоан (Н. Никулин)
быдл. яндзим тӧдтӧм, наян, яндзим воштӧм морт (ССКЗД, КСК) Яндысьтӧмӧй милӧйӧй, Яндысьтӧмӧй милӧйӧй да, Мый нӧ тані тэ вӧчан? (Фольклор)
быдл. яндзим тӧдтӧм, дзик наян (ССКЗД, КСК) МАРЬЯ. Дзебассьыс аддзин али мый? Яндысьтӧм бугыль! Абу тай эськӧ вӧрзьӧдлӧмыд да (сулясӧ) (А. Попов)
дзик яндзимтӧм, яндзим тӧдтӧм, вач наян морт (ССКЗД, КСК) — Ок и яндысьтӧм синъяс! — лӧня, но век жӧ скӧрпырысь шуис капитанным миянлань бергӧдчывтӧг (И. Торопов)
дзик яндзимтӧм, яндзим тӧдтӧм, вач наян — Кӧч вый да каля гос! — дзикӧдз пузис Зинаида Филаретовна. — Сизим мӧс ӧд дундӧмаӧсь тэнад милӧсть кузя, си-зи-им мӧ-ӧ-с!.. Ойя жӧ да ойя!.. А тэ сур дуньган, скӧт гурттӧ эновтӧмыд, яндысьтӧм рожа!.. (В. Безносиков)