рушиться, разрушаться (о плотине, дамбе, земле)
Ӱмаште гына нӧлтен шындыме дамбе кугу йӱр деч вара урылто. Тений шошым вӱд чот ташлен ыле, садлан вакшпӱя, арыкшым почмо ыле гынат, урылт кайыш.
таҥастаре: ураш
1) прорыв в чем-л.
Немыч фронтышто мемнан танк-влак урылтышым ыштышт. Урылтыш корем, а корем серыште кок пӧрт кугытан кӱ, шелшыжат уке (Ю.Г.). Курык гыч урылтышыш ‒ нушкыт, нушкыт, нушкыт (В.К.)
2) лавина
Лум урылтыш. Кап шуҥгалтышым оҥжо дене шеҥын, кут у урылтышым уждымын вӱльӧ чыма (В.К.)
творец, созидатель
Сылнымут усталче. Калык усталче. Вот и йомыт марий кокла гыч усталче-влак ‒ жапыштыже виктарен колтен она мошто.
творчество (создание культурных и материальных ценностей)
Усталыкым вияҥдаш. Калык усталык. Усталык пӧрт.
науськивать, натравливать
прич. от уськыкташ
Ала латик ий жап кул шотышто кучымышт, янлыкла эре уськыктымо шижмаш дене илымаш кӧргыштӧ сераш таратыме тулым ылыжтен (М.И.)
освобождение, избавление, спасение
Шемер калыклан утартышым большевик партий гына конда. Пычкемыш илыш деч марийлан утартышым совет кучем веле пуэн кертын.
спаситель
Книга, саде манмыла, ‒ авторын пытарышыже да утарышыже (В.К.)
отмечать, праздновать; ознаменовать
Пайремым, рушарням, Ӱярням, Кугечым утена (ММ). Пайрем кечым салют дене утеныт.
истерика
Утеҥгайымаш чот воштылмо дене, чот шортмо дене лиеш (ММ)
препятствие, помеха (ММ)
Ончык кайыме корныштына але шуко уткыным вашлияш верештеш. Марий коклаштат ала иктаж уткын уло (ММ)
нечётное число
Уто кокытлан ок шелалт. Тудын кидыштыже коло ик пурса уло, тудо пален утым (Ӧ.Б.)
стелька
Кем пундашке кӧргышкыжӧ утракым пыштена (ММ)
чересчур, чрезмерно, непомерно
Кӧргыштыжӧ азаже кушмо семын утларак шыдешкаш тӱҥалын, утыгочак Эчейланат пижедылын (М.Ш.)
таҥастаре: утыждене
Ⅰ
повод, потачка
Утыкым пуымо ок кӱл, вара шӧрын ончаш огыт тӱҥал. Утыкым пуэн коштеш, сыраш кычалеш (ММ)
Ⅱ
излишек, избыток; лишний, избыточный
Утыкшым ужалаш луктына. Утык шурно. Утык окса. Тый мылам утык пашам ыштыктет.
Ⅲ
преимущество
Мемнан дене таҥастарымаште, эстон-влакын ик утыкышт лийын: нуно йот йылме-влакым сайын паленыт.
перегрузка
Космонавт-влаклан сандалыкыш нӧлталтмышт годым кугу утыкнелытым чыташышт верештеш.
сократить
Паша гыч утыктараш. План гыч утыктараш. Тудым паша гыч лӱмынак утыктарен луктеве.
пращур, родоначальник
Утымлан шурнан пасуэш чоклат (ММ). Марий-влакын утымышт акрет меря улыт.
1) раздражаться
Тудын ойлыштмыжлан пӧръеҥ утырга веле.
2) усилиться
Мардеж утырга. Поран утырга. Йӱр утырга.
раздражать
Саде еҥын койышыжо мыйым утырта. Утыртен ит шого еҥым (ММ). Марий пийым утырта (ММ)
советник (помощник руководителя)
Сергей ‒ алчын учыжо.
толчок (импульс, побуждение)
XVIII курымысо кидвозыш материал марла возыктышлан шочашыже учык семын лийын. Лӱҥгалтыме годым учыкым пуат.
уличить, разоблачить
Шого-ян, тудым мый учылыде ом код (ММ). Шпионым учылаш. Тушманым учылаш. Осал пашам учылаш. Раз мылам осал пашалан чыгылталтше кидан-шамыч учылаш ӱшанат гын, ӧрын-лӱдын шогымаш уке (Г.П.)
разум
Вигак коеш: тудо кугу уш-акылан еҥ. Айдеме уш-акыл дене кылдалтше мут тачысе марий йылмыште але пеш шукыжак огыл.
умственный труд
Тудо ӱмыржӧ мучко ушакыл паша дене пӧрдын.
интеллектуальное богатство
Калык ушакыл поянлыкым мемнан дене кугыжаныш арала.
порядочный, честный
Тудын кочаже пеш ушан-шотан марий лийын.
скучать, тосковать
Ачамым кум ий годсек ужын омыл, пеш ушанышым. Мый икшывем-влаклан ушаненам. Вате марийжылан ушана (Ӧ.Б.)
бездарность
Южо еҥ-влак, ушандымылыкыштым ялт шотыш пыштыде, эре кӱшкӧ, тӧра-влак коклашке, шӱшкылташ толашат.
умничать
Ушанланаш тӧчен ит шинчылт, ыште, мом ойлат.
умничанье
Ушанланымаш айдемым ок сӧрастаре.
одарённый, даровитый
Ушанле рвезе. Ушанле шанчызе. Ушанле сӱретче.
1) способность, даровитость, одарённость
Тиде рвезе моло деч ушанлыкше дене ойыртемалтеш.
2) премудрость
Кужу курымым илен эртарыше коча ушанлыкше дене ойыртемалтеш.
мудро, умно
Кугезе-влакын кумыл шапым шке кумылем дене таҥленам. Да тугак вуйдымын, ушанлын мый иленам ик пагытлан (В.К.)
1) умник, умница
Ушанче рвезе. Ушанче ӱдыр.
2) премудрый
Ушанче юрдий. Ушанче шоҥгыеҥ.
походить, быть похожим
Эрге шукыж годым ачажлан, ӱдыр аважлан ушата (ММ)
умнеть, поумнеть
Икшывем-влак ий еда ушаҥыт.
надоумить; научить, вымуштровать, выдрессировать
Тышке толаш мыйым йолташем ушаҥдарыш. Тиде мемнан гай провинциал-влакым ушаҥдарыме, аспирант-влакым воспитатлыме урок лийын (Пӱр.)
интеллект, умственные способности; духовность
Тиде рвезын ушвийже пеш уло. Серге ‒ кугу ушвиян рвезе.
вдохновение, творческий порыв (РМС)
Поэтым ушволгалтыш авалтыш.
наизусть
Почеламутым ушгыч каласкалаш.
1) союз
Совет Ушем. Европо Ушем. Эрыкан Элла Ушем (СНГ). Йӱдвел-Атлантик ушем.
2) общество (организация)
Шанчызе ушем. Мер ушем. Садче ушем. Колызо ушем. Спорт ушем. Композитор ушем. Писатель ушем.
3) объединение
Коммерсант ушем. Акционер ушем. Йӧндартыш ушем.
комбинировать, соединять
Нине наста-влакым тӱрлӧ семын ушемдылаш лиеш.
сочетать, совмещать
Теорий ден практикым ушемлаш. Марий йылмыште шуко йоҥйӱк пырля ушемлалт огыт керт.
союзник; союзный
Кокымшо тӱнямбал сар годым Америке СССР-ын ушемчыже лийын.
ушемче кугыжаныш союзное государство
в уме; наизусть, устно
Ушеш шарнаш. Ушеш шотлаш. Шукемдыме таблицым кажне еҥ ушеш палышаш. Правилым ушеш палыман.
ушеш кончаш представиться, представляться
Ончыкылык илышашем ушешем кончыш.
ушеш ужаш представить, представлять
Шинчамым кумышымат, идалык ончыч лийшым ушеш ужым.
умалишённый
Ушкайыше-влакым эмлыме пӧрт. Ӱдыр ушкайышыла воштылаш тӱҥале.
говядина
Кевытыште ушкалшылым нальым.
умопомрачительный
Тыгай мутерым ямдылаш да лукташ ‒ ушколтышо паша (Пӱр.)
воображение
Йӧратен модмо сӱретым ончыктымо дене ушкончышым шокшемдаш манын возымо почеламут поэзийым ӱлыкӧ веле шында (Г.С.)
О сайте
Инструкция