тесниться, жаться, ютиться
Оргаж савора гай лулеге ора гыч кушкеш изи кож, шыгырналтын гына (В.К.). Курык воктеке изирак ял шыгырналт шинчын.
тесниться, сжаться, толочься
Калык омсадӱрыштӧ шыгырнен шога (Онч.). Пружин шыгырныш. Строй шыгырныш. Пасу гочын шыгыр да келге йолгорно, эсогыл коштыт таҥ-влак шыгырнен (В.К.)
ограничить в действиях
Ала саеш толшашлан, ала удалан, но жапыштыже тӧрлатен шым шукто: лач диплом пашалан шыгырештарен, почем тошкальыч (В.К.)
стеснить, делать тесным, оттирать
Коклазе, йыгыштыш. Илат, тӱням шоя ден шыгыртен (В.К.)
теснота; скученность; тесный
Шыгыртышыште илен тунемалтын. Пазар ‒ шыгыртыш вер.
кляузник; неуживчивый
Тиде ӱдырамаш моткоч шыгырчык айдеме.
бес, дьявол, злой дух
Ынде тольо эрык илыш мыланнат, тушманна, шыдепна ‒ чыла йомын пытат (С.Ч.)
сеть (рыболовная)
Шыжа дене колым кучат.
моросящий
Шыжака йӱр йӱреш шыжым, шошым, лум йӧрышан тыгыде йӱр (Ӧ.Б.)
туманно, мутно
Шинчалан шыжакан коеш (шикш гане, тӱтыра гане) (Ӧ.Б.)
помутнеть, затуманиться (о глазах), нечётко видеть
Мыйын шинчам шыжакаҥын, ала тыге коеш веле, ала чынже денак аланыште илем (Онч.)
прохладный
Шыжгата кече. Шыжгата йӱд. Шыжгата мардеж.
хищный (о животном); хищник
Куткыж ‒ шылгочшо кайык.
мясорубка
Шылдӱйымым налын, ынде подкогыльым ышташ тӱҥалеш.
1) критиковать
Сылнымутчын у романжым чыла могырымат шылтален пытарышт.
2) порицать
Туныктышын тыгай койышыжым шылталыман.
выговор
Илыш-курымыштыжо тудо ятыр шылталмутым поген ситарен ‒ пашаже тугай ыле.
порицание
Мемнан вуйлатышына тугай, шылталымаш деч посна ик кечат ок эрте.
укор, укоризна; упрёк, претензия
Мый тидым тылат шылтык дене ойлымаш уке. Пашам шот дене ыштыме, шылтык уке.
замечание (критическое)
Саде кидвозыш шотышто шагал огыл шылтыкмут лекте.
шашлык
Шылшопшарым поньыжаш. Шылшопшар кочкаш каена. Шылшопшарет тамле пушым шара, чожгаш тӱҥалеш, чурийже пура (В.К.)
заусеница
Парняш шылшырпе шогалын.
суп мясной
Пура, сыра воктенышт шоҥешталыштыт, шылшӱр шолеш (Л.Я.). Но тудым эше весе ӧрыктарыш: шылшӱр, салат, шылан пареҥге ончылныжо пушланат (Онч.)
обволакиваться, застилаться
Пыл шымаланен кӱза. Кава шымалана, тыгеже йӱр кужушкен шуйна. Чыла кундем шымалана, шокшыжо шымата эсогыл (А.Арс.)
вежливость
Чиктем шинчаш логалше ӱдыр гай, шымалык нерген ойлыманат огыл (В.К.)
полировать, шлифовать
Оҥам шымарташ. Ончо, машинажым кузе шымартен шынден. Кӱртньӧ листым шымартет гын, эше кучылташ лиеш.
ухаживание
Йодын огыл ончыкылык пагалымашым, ни шыматымашым, ни лӱмем (В.К.)
созерцать
Пӱртӱсым шымлен-кӱтен, ала-мо семын келанет (Пӱр.)
творческая энергия, активность, вдохновение
Моло калык-влакын историйышт дене палыме лиймат шуко шотышто шымлымгуатым ешараш полшыш.
чудотворец; знахарь
Шыналче ‒ мужедше еҥ, арвер йомеш гын, ужеш, пала (Ӧ.Б.)
1) пример, образец
Пошкудыжат пуралеш, Якай ватым мокталеш: уш-акылжат, пашажат, чылаж денат шынамат (ММ). Тудо молыланат шынамат лийын (ЙК)
2) случай, факт
Эҥерымбал Шальышкем Роҥго гоч кайышым. Тушто, шынаматлан пурен, туныктышылан верым йодым (Онч.). Тиде шынамат лийме деч вара мыйын кумылем ватем деке пӧртыльӧ (Онч.). Тӧчышым водно налаш шынаматыш: ик велыш кайышна ‒ ызгышт пикш-влак. Туштыла корно (В.К.)
испытывать (подвергать испытанию)
У эмым шынаш. Самолётым шынаш. Тазалыкым шынаш капым лум дене туржыт (Сем.Н.). Мый шыненам: тиде еҥ сай, весылан осалым ок шоно (Ӧ.Б.)
1) посадка
Пӱнчӧ шындерыште тений поҥго пеш шуко шочын ыле.
2) парк, сад
Ола шындерыште кас еда калык лӱшка (Д.О.)
1) посадка (место, насаждение)
Ожно тыште чара вер ыле, кызыт шындык гӱжлен шога. Пӱнчер шындыкыште поҥго чот шочеш.
2) ставки (денежная сумма в играх)
Айда модын ончена, тиде имньылан тыйын шындыкет мыняре лиеш? Карт дене модмаште тудын шындыкше эре кугу.
испытатель
Шынызе-влак у техникым шынат.
1) опыт, эксперимент
Тиде настан койышыжым шыныкым шынден веле пален налаш лиеш. Мыйын паша шыныкем ынде изиак огыл.
2) практика
Шыныкыш каяш. Шыныкым эрташ. Эрла Чавайнын лӱмгечыже лӱмеш шанче-шынык конференций лиеш.
практиковаться
Студент-влак школышто шыныклалтыт.
практиковать
Тыгайым мемнан дене огыт шыныкле.
испытание, опробование
Полигонышто ала-могай у техникым шынымаш тӱҥалын. Чыте, братан, Юмо еҥлан чытен кертдыме шынымашым ок колто (Онч.)
плотно, сплошь, весь
Шыҥ опташ. Шыҥ шындылаш. Мешакыш ложашым шыҥ оптен шындышым (Ӧ.Б.). Пӧрткӧргышкӧ еҥ-влак шыҥ темыныт (Ӧ.Б.). Сарайышке комдо-влакым шыҥ шындыл кодышым. Шокшо чайым йӱымат, шӱмлан шыҥ лие.
вместиться, втиснуться, впитаться
Калык коклаш шыҥалтынак пурыш. Тынар арвер тиде пӧлемыш ок шыҥалт. Вӱр тунамак кукшо рокыш шыҥалтын йомо (В.Из.)
мотыль биол.
Кевытыште шыҥашукшым нальым, эрла кол кучаш каена.
претворять в жизнь, внедрять во что-л.
Илышыш шыҥдараш. У йӱлам шыҥдараш. Пашашке у йӧным шыҥдараш.
вместимость
Тиде печкен шыҥдартышыже 200 литр.
вместиться, уместиться; наполниться
Тынар арвер ик пӧлемеш ок шыҥлане. Тичак темын склад, шыҥланен элеватор (МК)
тихо, мирно, умиротворённо
Тыге Йыландан шыпке, сайын шке илемыштыже илымыже годым Озаҥыште тыгай паша лийын, Йыландалан пеш сайымак каласен огыл (С.Ч.). Шыпке ошкылам шкетын (Ӧ.Б.)
Ⅰ
манера, повадки, характер
Ӱдырым налаш налынам, да шыржым ом шинче. Имньын шырже сай, чыгын огыл. Ватыже марийжын шыржым пала, огеш лӱд, марийын мутым ок колышт (Ӧ.Б.). Имне ынде шырым налын, икгай кая куралын (Ӧ.Б.). Пуш шке шырже дене вӱд почеш кая (Д.О.)
Ⅱ
мера, критерий
Кеч-мом ыштыме годымат шыр лийман. Логар шыржым ок шинче (ММ). Ойлаш мом ок лий, йылме лудымо… Шырым шинчыман (А.Б.). Тиде ӱдырамаш чыла шыржым йомдарен.
Ⅲ
мило, приветливо
Марина… шыр воштылалеш (Ш.О.). Йӱр эртыш, да кече адакат шыр ончале (Онч.)
резко, грубо; норовисто
Шыр-шор тарванен кая. Шыр-шор пӧрт мучко куржталыштеш. Шыр-шор коеш.
наслаждение, нега, блаженство, кайф
Пӱртӱс коклаш лектын, кажне гана могай шыраным шижам. Йӱштӧ теле кечын шокшо мончаште лӧкавалне куэ выньык дене могырым ракатланен перкален шинчаш ‒ могай шыран, каласенат мошташ ок лий! Саунышто могай шыраным налат кажне гана!
наслаждаться, нежиться, блаженствовать, кайфовать
Ужар шаршудыш комдык шарлен возын да кечеш шыранен кия (Ӧ.Б.). Мончаште лапкавалне шыранен кием шокшышто (Ӧ.Б.)
О сайте
Инструкция