первозданный, девственный
Сипле чодыра. Сипле пӱртӱс.
сиплым голосом
Микал сиплын кокыралтыш (Ф.М.)
сера спички
Шырпе сира. Сирам удыралаш. Сар тӱҥалме деч ончыч оҥай шырпым ужалат ыле, кеч-могай пеҥгыдеш удырал ‒ ылыжеш, сираже тыгай лийын (Онч.)
делать надрез (на коже), очертить (землю, участок), разрывать (берег, почву водой)
Шорык коваштым ньыктме деч ончыч сирен каят. Пасушто аҥам сирен нальым. Вынем тӱрысӧ мландым сирен, кул-шамыч ӱмбаке лавыран вӱд йога (Л.Я.). Вӱдшор серым мушкеш, сира, лоп верлашке йошкыным шында (А.Ф.)
обрушиться, провалиться
Намысышт дене кержалтыч сырен, пуйто лавыра пӱя кайыш сирлен (В.К.). Кӱнчымӧ рожет сирлен ынже кай манын, тудым пура дене комыжлыман (Онч.). Пуйто сирлыш дамбе (А.Бук.)
обрыв
Манмыла, айдемын чоныштыжо изи печкалтыш кугу сирлемыш савырна (В.К.). Омыж дене порвола сирлемыш (В.К.)
обильный
Памаш сирып вӱдан.
обеспеченный, достаточный
Ситале илыш. Кеч тудо шинель тошто да рожшат ситале (З.К.). Фермыже изи огыл, пашаеҥыштат ситале (А.Арс.)
обеспеченность, достаточность (ММ)
Пу ситалык. Кинде ситалык. Вольык ситалык. Курго ситалык тений уло (Ӧ.Б.)
недостаточность, нехватка, скудость
Южгунам ойлыштыт, пуйто марла возаш мут ок сите. Но амалже мут ситыдымашлык огыл, а тудым палыдымашлык.
1) дефицит, нехватка
Кочкышсату ситыдымылык калыкым шыдештарен.
2) недостаточность
Мутын ситыдымылыкше шонымашым раш каласен пуаш мешая.
достаток, благосостояние
Ситыкыште илаш.
обеспечивать, снабжать
Сатум ситыктараш. Армийлан саргуралым ситыктараш. Калыкым кинде дене ситыктараш.
обеспечение, снабжение
Ялозанлыклан урлыкашым ситыктарымаш ‒ кӱлешан паша.
потребность, запросы; обеспеченность чем-л.
Тудлан эре ок сите, ситышыже нигунамат ок пыте. Ситышыже пеш кугу. Курго ситышыже уло, телыгочлан ситышаш. Ситышыже тудын лектынак шога.
кладовщик, завскладом
Терентей складвуйлан пашам ыштен (МЭ)
скрипач
Огеш йыгалте нигунамат йоҥежым скрипказе-шудышырчык веселан (А.Г.)
служить, состоять на службе
Калыклан служаш. Черкыште литургийым служаш. Министерствыште служаш.
служебный, что-то связанное со службой
Служымо вер. Служымо порыс. Служымо положенийжым кучылтын. Тудын служымо верже шужен шинчаш пуэн огыл (МЭ)
служащий
Ачаже служышо ешеш шочын. Кугыжаныш служышо. Кугу служышо темлыме серышым возен пуыш да юватылде ончык каяш кӱштыш (Онч.)
постоянно, всё время
Ик рвезе урокышто со шурген шинчыш. Коракым кӧ ок пале ‒ сотара, корак идалык мучко со кара (В.Д.-О.)
меховой воротник
Эх, тыгай коваште дене ватылан согам ыштен пуаш ыле (М.П.)
мятеж
Ош согыш. Кулак согыш. Согышым темдалаш.
мятежник
Согышо-влакым пошкудо ялысе кулак вуйлатен.
заспешить, заторопиться
‒ Тьфу, ‒ ала сырен, ала тамак пудыргым шӱвалын, Ванюшка чияш содореште (МЭ). Александр Сергеевич тушто ик омсам шупшылнеже ыле, Гена содореште (МЭ)
неторопливо, не спеша
Кабинетыш оперативник-влак содорланыде пурат (МЭ)
тропа звериная
Сокмакыште пий огеш кӱл. Ик сокмакым терген кошташ кок кече кая (МЭ)
дряхлеть, ветшать
Ковам сокнен пытен (ММ). Имне сокнен пытыш. Шоҥго еҥ сокнен коштеш, ушыжо уке, куатше уке. Суртшо сокнен пытен, шӱкшемын (Ӧ.Б.)
населённый пункт
Ты кундемыште лу сола уло, нунын кокла гыч кугуракше ‒ райрӱдӧ.
схватить (своровать)
Тымапий умылыш: тудын пӧрт гыч у ӱзгарым шинчаорак солалтышт (В.Б.)
взмах; размах
Кид солалтыш. Кок солалтыш. Шулдыр солалтышыже кок метр лиеш.
махать, размахивать чем-л.
Кид дене солкалаш. Воштыр дене солкала. Козыра шугыньо дене солкален… тӱвыргӧ национальный литературым ышташ йӧсӧ (В.Ю.)
жердь короткая
Солкем ‒ кӱчык кутышан вара. Товар дене куэ солкем гыч ечым ыштен (МЭ)
повернуться (принять иное направление)
Уржа ик могырышко солнен шога. Шаҥге мардеж кечывалйымач пуале, ынде йӱдйымак солнен (Ӧ.Б.)
отзвук, эхо
Солнышйӱк чодыра деч мӧҥгеш пӧртыльӧ.
маховой
Нимо уда огеш лий, почеламутышто йӧратымашын философийже, сылнылыкше, рвезе кумыл шулдырын вияҥше соло пыстылже улмо почылтеш гын (В.К.)
старательный
Тудо пеш сомылзо ӱдыр кушкеш.
мероприятие
Шанче сомылка. Тӱшка сомылка. Мер сомылка. Таче университетыште шочмо йылме кече лӱмеш кугу сомылка лиеш. Тунам мыйым самырык автор-влак дене пашам ыштыме советын сомылкажым виктараш шогалтеныт ыле (Сем.Н.)
чиновник
Виктер сомылкалызе. Верысе сомылкалызе.
1) прислуга
Мӧҥгысӧ сомылкам шкет ыштен ом шукто, сомылкачым налаш верештеш. Сомылкаче таче кана.
2) чиновник
Мемнан шеҥгелне мемнан мер йӱлам сомылкаче-шамыч кузе вуйлатыл илат, чылажым она шинче (МЭ)
заниматься чем-л., трудиться
Но куштылгын сомылланаш тунемшылан ик кугу таулак чыла илышым тодышт кертеш (Сем.Н.)
трудоёмкий
Тиде пеш сомылло паша.
деятельный, предприимчивый
Микал ‒ пеш сомылчо айдеме.
исполнительный
Сомылшуктызо директор. Сомылшуктызо секретарь.
1) порученец
Тудын изаже генералын посна кӱштымыжым шуктышо сомылъеҥ лийын.
2) должностное лицо
Тудо виктерын сомылъеҥже улеш.
полольщик
Сомылызо-влак кешырым сомылат.
ложный, искажённый
Сомынь уверым пуаш.
добыча, трофей (охотничий)
Ну, вот, тугеже йолташ лият, сонардавышым пырля ыштена (МК). Шыже сонардавыш кычал лектын каена (КМ)
ходить на охоту
Икте нурым куралеш, весе тегытым шолтымаште шогылтеш, кумшо сонарлана (МЭ). Ожно марий-влак сонарланен иленыт.
О сайте
Инструкция