собирательный (ММ) линг.
Чумыртыш чот мут.
лицо, лик
Шем курныжлан… вилям тӱнян чурий гыч эрыкташ (В.К.)
продолговатый мозг анат. (ММ)
испытывать недостаток, нехватку
Жаплан чӱдыланен, марий-влак йӱд-кече индыралт иленыт (М.К.). Оксалан чӱдыланен илем.
1) взвести, напружинить, настроить
Курокым чӱчаштараш. Лӧдым чӱчаштарен шындаш. Капканым чӱчаштараш. ‒ А точкым мый шындем, ‒ мане шеф. Кынелдеак, ондакак чӱчаштарен ямдылыме пистолетшым луктын лӱен колтыш (Ю.Г.)
2) напрягать, натянуть
Кандырам чӱчаштараш. Воштырым чӱчаштараш. Чогашылым чӱчаштараш. Отар йыр вичкыж кандырам шупшынам, йӱдлан чымен чӱчаштарем (МЭ). Чоҥештен кӱзышашлык полосашке луктешат (самолётым), моторетым тудат тыге чӱчаштарен шында да чот-чот мӱгырыкта (МЭ)
выхваляться, куражиться, выпендриваться
Шапшак орам корак чӱҥгымыла цивилизацийжат тӱкен веле ты айдемым, а тудо кугешна, чывылана ‒ чынак шапшак ора ӱпшалтме семын (В.К.)
ополаскиваться, омываться, окунаться, окатиться
Леве вӱд дене чывылген лектам. Эрлупсан шудышто, ночко уржаште чывылгышым (Ӧ.Б.)
тёпленький, мягкий (о воде)
Вӱдшӧ могай чывылге, айда чывылген лектына.
ополаскивать, омывать, окунуть, окатить (водой)
Йӱрвӱд шошо пеледышым чывылта. Ава азажым чывылта. Йолем йӱштӧ вӱдеш чывылтен луктым.
чучело огородное, пугало
Тӱням воштылта чывылӱдыктыш (В.К.)
курок
Чотрак чывынерым темдал (В.К.)
возня, интрига
Туныктышо-влак коклаште чывысар тарваныш. Ойым шотыш налын, чывысарым утларак ылыжташ вереште, туддеч вара кок вариант шочо (Ю.Г.)
пинцет
Чывытан дене шырпым луктам (Ӧ.Б.). Чывытан дене шинчавуным кӱрыт.
куриная слепота
Чывышинча лийме годым пычкемышыште нимомат от уж. Чывышинча лиеш гын, колӱйым йӱаш кӱлеш, маныт (Ӧ.Б.)
прищепить
Чыла документым скрепке дене чывыштальыч (А.Ф.)
мокрица бот.
Пареҥге аҥаш чывышудо пошен.
курятина
Жарыме чывышыл ‒ моткоч тутло кочкыш.
щекотать, возбуждать, заинтересовать, трогать
Тудын ойлымыжо нервымат чыгылтара. Пеледыш ӱпш нерым чыгылтара. Семонын ойлымыжо мыйын чонемат чыгылтарыш, тудын ойыштыжо ала-можо уло. Мыйым гын пӱртӱс кеч-кунамат эре чыгылтара.
сопротивление физ.
Металлын чыгынже. Кажне металлын чыгынже тӱрлӧ лиеш.
сдерживать, удерживать (от каких-л. действий)
(Тунемаш кайыме деч) ала-можо чыгындарен ашныш але марте Валентин Исенековым (В.К.). Имньым сорлык дене чыгындарат.
затормозиться, застопориться
Сӧй мойн огыл, пасушто паша чыгынештын (В.К.)
сопротивляться, не поддаваться
Йӱшӧ пӧръеҥым, кок кидше гыч кучен, пеш шупшыт, наҥгайынешт, тудыжо чыгынлана, ынеж кае (Онч.)
сопротивляемость
Чер чыгынлык. Кажне еҥын чер ваштареш шке чыгынлыкше уло.
блок тех.
Чыгыр дене пӧрткоклаш рокым кӱзыктат, кожвуйыш омартам нӧлтат (Ӧ.Б.)
колики, колотьё мед.
Нигунам нимогай ок нал чыгыш, лият самырык шӱдӧ ияш (монча деч вара) (В.К.)
таҥастаре: чыкш
палить, жечь
Кече чыждыра. Коҥга гыч тул чыждыра. Шокшо чыждыра.
1) плотно, вплотную, поближе друг к другу
Чыкрак шичса. Омсам чык тӱчса. Ожно, мыйын шарнымаште, оралте-влак чык-чык шинченыт (МЭ). Ӱштым чык ӱштал шындыш. Пинчакше ӱмбалныже чык шинча.
2) плотность
Вӱдын чыкше. Газын чыкше. Электролитын чыкше иземын.
обкрадывать, запускать руку, заниматься воровством
Тудлан ӱшанаш ок лий, шонем, кидшым еҥ погышко чыкедылеш. Коштшылаже, эре еҥыным чыкедыл коштеш: ушкалым шолыштеш, вургемым, оксам (Ӧ.Б.). Еҥын арверым ит чыкедыл! (Ӧ.Б.)
уплотнить, сделать более плотным
Пачерым чыкландараш. Паша радамым чыкландараш. А суртышто ыштышаш кугу паша ок кой, Виталий эргым чыкландарен шога (Ю.Г.). Садлан дыр ял калык пашам времаштыже чыкландара (В.К.)
городить, загородить плетнём
Чыкмам чыкмалаш. Мом чыкмала, нимомат умылаш ок лий.
сжаться, сжиматься, прижиматься
Рвезылыкем, тый декет шӱм чыкна (В.К.). Шошымсо кугу вӱд кеҥежым ала-кушко йоген кая, чыкна (Ӧ.Б.). Вӱдоҥго кузе чыкнен шинчеш, тудат (шурно) тыгак чыкнен толын шичше (Кум.м.)
колики, колотьё мед.
Чыкш шура. Чыкш дене толашем (Ӧ.Б.). Купсола рвезым чыкш перыш (Ю.Г.)
таҥастаре: керш, чыгыш
набитый битком, наполненный до отказа
Вера… кочкыш да тӱрлӧ арвер дене чыкырныше чемоданже ӱмбаке кырт шинче (Г.П.)
блестеть, сверкать
Чинче чылгыжеш. Окна янда чылгыжеш. Еҥын шинчаже чылгыжеш, кунам сыра (Ӧ.Б.)
резьба
Тиде болт шола чылдаран.
тиснёный
Марий Эл нерген пеш чапле книгам лукмо, комжым шӧртньӧ дене чылдарлыме.
ажур
Пушеҥгеш йӱштӧ чинче чылдырым пидын (Онч.)
выхваляться, куражиться; рисоваться, красоваться
Таче тый йоҥгата кавашке чоҥештен кӱзенат, шулдырым шаралтен чылдырийланет, еҥ ӱмбак кӱшычын опкынлен ончет, а эрла шулдырет кенета кӱрлын каен кертеш… (Пӱр.)
красующийся
Тудо вӱден конда шкеж семынак чылдырийланыше… чевер полдыш мӱшкыран Семон Венюкым (Ю.Г.)
сделать что-л. ажурно, тонко, ювелирно
Апшатче кӱртньӧ печым туге чылдырлен шындыш, ончен ӧрат. Коча коҥгашке пум чылдырлыш (Онч.)
ажурный
Чылдырле башне. Чылдырле чулка. Чылдырле пидыш. Пагалыме писательын шӱгаржым чылдырле кӱртньӧ пече дене авырен нальыч.
напрягать, напружинивать, натянуть
Вот лач тиде посна теме семын кызыт вуйышто иланен, мыйым чымалтарен коштеш (Ю.Г.)
Ⅰ
пружинка, пружина
Ты машинкын кӧргыштыжӧ чымалтыш уло (МК)
Ⅱ
напряжение, натянутость, напряжённость
Пашаче ешышкына ала-могай чымалтыш пурыш.
напружиниться, натянуться, напрягаться
Пружин чымешталтын. Коваштыже чымешталтын. Йӱк чымешталт лектеш.
напружинить, натянуть, напрячь
Йоҥежым чымешташ. Чымышеш мераҥ коваштым чымештен шындаш. Воштырым чымешташ.
1) съёжиться, скорчиться, скрючиться
Еҥ кылма да чымылген шинчеш. Мераҥиге чымылген шинчын йыраҥ корнеш (Ӧ.Б.)
2) угождать, вести себя заискивающе, угодливо
Палыме рвезем начальникше ончылно туге чымылген шогале, мый ялт ӧрын кудалтышым.
холодный, морозный
‒ Ончыкто-ян, ‒ Яшмет кугыза, шошымсо чымытке эрым шарналтен, уныкажлан кӱштыш (Онч.)
рама для натягивания шкурки
Ньыктын налме мераҥ коваштыжым ачам чымышыш чымен шындыш.
право, законное основание
Сергейын тӱрыс чынамалже уло ты сеҥымаш пайремлан ямдылалташ (В.Д.-О.)
превратить в действительность; восстановить истину
Мом ойлыметым чынаҥдаш кӱлеш.
О сайте
Инструкция