доказательство
Теоремым чынаҥдымаш. Титаклыме ваштареш шкендын чынаҥдымашетым возен пу.
недействительность
Но вет йочан илышым умылен моштыдымыжым… нигузеат чындымылыклан, осал койышлан шотлаш ок лий (В.К.)
довод
Ойжым пеҥгыдемдаш манын, докладчик ик чындышым кондыш, но тудо колыштшо-влакым ыш ӱшандаре.
оправдать
Суд арам титаклыме еҥым чынештарен.
подтвердить
Ту пале икте деч весылан каласен кодымо дене… тунемме дене вара семын ялт чынештен палемдыме гаяк лийын (МК). Тугай палым иктаж кече ончыч йӧршаным гына чынештен каласаш лиеш (МК)
1) доказать, аргументировать
Теоремым чынландараш. Мом ойлыметшым чынландараш кӱлеш.
2) восстановить истину, превратить в действительность
доказать, подтвердить; рецензировать
Чынлен возаш. Теве тыгай палым чынленак сайлан шотлаш кӱлеш, тудым мондаш огеш кӱл (МК). Кушта тылзе Инак вӱд ӱмбалне, лудо-влак чынлен маныт: да-да! (В.К.) А толын улмаш диссертаций чынлаш (В.К.). Но тидым чынлен возаш итак чамане кидым (В.К.)
1) правдивый; действительный
Тиде тачысе илыш нерген чынле ойлымаш. Мыйын йолташем Гуманитарий Академийын чынле йыжыҥъеҥжылан сайлалтын.
2) справедливый
Йытыра отыл, отыл чынле! ‒ Кунавийым ида шудал (В.К.). Кугешнымем ом шылте, сулен ты лӱмем чынле намысем (В.К.). Лу пачаш чынле, суапле колаш: ӧкымлык ок лий, ок воч вожылаш (В.К.)
действительный, истинный, истый
‒ Мый тыланда чынлийше ик оҥайым каласкален пуэм, ‒ тӱҥале коча. Романын негызшылан илышыште чынлийше событийым налме.
1) правда, правота, правдивость; истина
Илыш чынлык. Чынлык верч кучедалаш. Тудын чынлык ‒ костенеч, тудын чынлык лӱм ‒ паяр (В.К.)
2) справедливость
Чынлыкым кычалаш. Чынлык верч шогаш. Правлений член-влакат тудлан полшаш пижыч: чынлык садак Ведасий могырышто (Онч.)
искажать
Илышым чыногылемден ончыктымаш. Мыйын ойлымем тый чыногылемдаш тӧчен ит кошт.
действительный, подлинный, реальный, невыдуманный
Тыште чынулшо факт-влакым гына ончыктымо. Тудо Пӱртӱсшанче Академийын чынулшо йыжыҥъеҥже.
Ⅰ
обездоленный, убогий, неимущий
Йорло еҥ ынде чыҥ огеш лий ик ганат, советат, Союзат йорлылан чот полшат (С.Ч.)
Ⅱ
крепко, прочно, туго, густо; основательно, капитально (делать что-л.)
Мешакым чыҥак оптышым. Потам чыҥ ӱштальым. Чыҥ чийышым ужгам. Агуным чыҥ шындышым (Ӧ.Б.)
бранить, отчитывать, распекать
Арий Йогорет пошкудо марийым чыпталаш пиже (Онч.)
капать
Вӱд чыпча. Йӱр чыпча.
шустрый, расторопный, прыткий, бойкий
Чыр имне. Чыр аза. Чыр ӱдырамаш чыла пашам ыштен шукта (Ӧ.Б.). Чыр еҥ весе деч ок лӱд, ок вожыл, йылмылан кертеш (Ӧ.Б.)
свет от лучины
Ожно годым еҥ-влак кеч-могай пашамат чырадул волгыдеш ыштеныт.
огарок
Чырам чӱктат, чыра йӱла, шӱйжӧ лиеш иктаж парня кутыш, тудо пуреҥгая, тиде лиеш чыранер (Ӧ.Б.)
Ⅰ
медленно, не спеша, неторопливо
Волакыште вӱд чырге йога. Арака чырге йога аракавуч гыч (Ӧ.Б.). Лампыдул чырге йӱла (Ӧ.Б.). Шинчавӱд чырге йога.
Ⅱ
пристально, напряжённо
Изи-влак ачаштым чырге кӱтен шинчат (ММ). Ужар шинчаже ӱмбакем чырге онча (Куг.)
чирикать, стрекотать
Шудышырчык чыргыжеш. Коҥга шеҥгелне шудышырчык чыргыжеш (Ӧ.Б.)
1) румянец
Киндыже чырийым налын.Чырий налшан эгерчым локтыл коден карме (В.К.). Шылшопшарын… чырийже пура (В.К.)
2) окраска, цвет, колорит
Олма чыриян. Шыште чыриян.
таҥастаре: тӱс
чирикать, стрекотать
Шудышырчык лым лийде чырикла: чык-чырик, чык-чырик… (А.Ф.)
детская игрушка (железный обруч или колесо, подталкиваемое специально сделанной проволокой)
Йоча годым мемнан эн йӧратыме модышна чырчыр лийын. Ынде тудо Базаровыс, ынде чырчыр оравам йыҥгыртылын (Ю.Г.). Ме вет тый денет чырчыр оравам изинек черет дене шӱкен коштынна (МЭ)
квартал (четвёртая часть года)
Кумшо чырыкын планже тений шукталтде кодо.
квартальный
Чырыкаш план шукталтын.
выносливый (ММ)
Сӧсна моло вольык деч утларак чытанле (ММ)
терпеливый
Чытыман еҥ чыла чыта: йӱштымат, шокшымат, шужымымат, шомакымат, ойгымат (Ӧ.Б.). Тиде чытыман еҥ, еҥын шомакшым чыта, ик мутымат ваштареш огеш пелеште (Ӧ.Б.)
Ⅰ
трепет, чувство взволнованности
Чодыраш пурымо годым мый кажне гана ала-могай чытыр шижмаш дене авалтам.
Ⅱ
хворост, сушняк
Кукшо укш-влак, тыгыде пушеҥге-влак. Чытырым чумырен, йӱлатем (Ӧ.Б.)
сотрясение
Вуйвем чытыралтмаш. Юж чытыралтмаш.
трепетать
Лыжга мардеж дене лышташ чытыра. Лӱдмем дене чытырашат тӱҥальым. Тыгай сай уверым колмеке, шӱм чытыра.
трепетный, трепещущий
Чытырныше йӱк. Чытырныше тул. Чытырныше шижмаш.
дрожь; тряска
Уло капем йӱштӧ чытыртыш авалтыш. Йӱдвошт чытыртыш дене толашен кийышым, чытыртышлан кӧра йӱдвошт чыр омымат ыштен шым керт.
дрожание
Кид чытырымаш. Вуй чытырымаш.
1) крепкий, прочный, годный для использования в течение продолжительного времени
Чытышан керем, чоткыдо. Тиде пӧрт чытышан, тошто чодыра дене ыштыме, эртак кӱжгӧ пӱнчӧ дене ыштыме, шӱйын огыл эше (Ӧ.Б.)
2) сдержанный
Тудо чытышан айдеме, утым ок ыштыл.
самообладание, хладнокровие, присутствие духа, сдержанность
Тиде еҥын чытышвийжым ӧрын ончем да куанем.
потерпевший, пострадавший
Суд залеш… чытыше Маюк гына шинчен кодо (Онч.)
чаща, мелкий густой лес, чащоба
Чышнер ‒ тыгыде кожла, куэрла, шыгыр, чӱчкыдӧ, пурашат ок лий (Ӧ.Б.)
торопить, требовать, приставать с просьбой, тормошить
Ваню эре мыйым чыштыра ыле: «Ачай, пычалым налын пу!» (М.Ш.) Тургым жап годым мом ыштыме нерген ялсоветыш кече еда сводкым чыштыреныт (МК)
отвал у плуга
Шавалка пушкыдо рокым савырал оптен кода.
1) лить, сыпать, испускать (не сильно, слегка)
Йӱр шава эргодсек. Лум шава. Тылзе волгыдыжым шава. Тул шокшыжым шава.
2) тратить (о деньгах)
Оксам шаваш.
стрелка часов
Шагатпикш латкокытан цифр деке толын шуо (Онч.)
Ⅰ
1) трибуна; кафедра (приспособление для выступления)
Шагыште марий чуриян еҥ койылалтыш (Д.О.)
2) рассадник (скопление, средоточие, распространитель чего-то нехорошего)
Пазар ожнысек жулик-влакым куштышо шаге семын лийын. Арулык ситыдымаш ‒ пижедылше черым шаркалыше шаге дене иктак.
Ⅱ
леса (строительные)
Чоҥышо-влак пӧртым шаге дене шагылен шынденыт.
соорудить что-л. (памятник, рассадник, сооружение, т.д.)
Шагым шагылаш. Пӧртым шагылаш. Кумалтыш шагым шагылаш. Паркыште Кугу Ачамланде сар гыч пӧртылдымӧ-влаклан шарныктышым шагылен шогалтыме.
пупырышки, следы оспы; шероховатость
Шадыра чуриян. Шадыра шӱман пушеҥге. Калошын шадыраже пытен.
становиться пупырчатым
Коваште шадыраҥеш. Йӱштылмыжӧ! Чӱчкыдынак… чыве коваштыла шадыраҥ пытымеш почаҥалтын (Онч.)
терпкий, кислый
Шадырге олма. Шадырге полан. Шадырге шинчаланшудо. Шадырге ковышта. Шадырге торык.
кислота (ММ)
Азот шадырык. Сера шадырык. Уксус шадырык.
резвиться, веселиться, предаваться веселью, дурачиться
Кеҥеж кастене ӱдыр-рвезе-влак пелйӱд марте шаитлен толашат.
шина мед.
Шайым пидаш кӱлеш, кушшо йолжо. Кид кӱрлеш гын, доктор шайым пыштен пидеш, вара, шай пыштымеке, ок тарваныл (Ӧ.Б.). Пудыргышо йолеш шайым шынден пидыт (ММ)
ненастье, ненастная погода
Шакляка кече ‒ мотор кече огыл, ночко, лум лумеш, йӱр йӱреш, лавыран (Ӧ.Б.)
О сайте
Инструкция