Ⅰ
мгла предрассветная
Чыла ямде лиймеке, эрдене тӱл денак лектыч (МК)
Ⅱ
ощущение горения, жжения на лице, теле
Еҥ деч вожыльымат, шӱргем тӱл йошкарген. Еҥ совен колтыш, шӱргем тӱл веле чучо (Ӧ.Б.)
Ⅰ
усердие, прилежание
Тӱлан дене тунемаш. Рвезын тӱланже уло.
Ⅱ
плодородный
Тӱлан мланде.
Ⅰ
беспокоиться, заботиться о чем-л.
(Вӧдыр) ӱмыржӧ мучко логар ден чийыме вургем верч тӱланен ила (Ф.М.). Шошым-шыжым пасушто, кеҥеж рӱдын олыкышто тӱланеныт (Ф.М.)
таҥастаре: тыршаш
Ⅱ
размножаться, плодиться
Тений мераҥ чот тӱланен. Нуж тӱланен шогалын. Но садак чыла илыше илана, тӱзлана, тӱлана (В.К.)
размножаться, расплодиться
Калык тӱла. Вольык тӱла. Кожлаш маска пеш тӱлен. Пареҥге тӱлен (Ӧ.Б.)
недоимка
Тӱлдыкем шуко уло, кузе сеҥышаш, ала.
выводок
Шорык тӱле. Ик тӱле комбо коштеш. Мӱкш тӱле лектын кайыш (Ӧ.Б.)
плодовитый
Тиде урлык ушкал тӱлеан огыл.
плодородие
Мемнан ял йырысе мланде пеш тӱлеверкеан. Мемнан кундемысе мландын тӱлеверкеже пытартыш жапыште палынак кугемаш тӱҥалын.
плодовитый, урожайный
Тӱлевуян ӱдырамаш. Тӱлевуян сӧсна. Тӱлевуян шорык (Ӧ.Б.). Тиде тӱлевуян урлык пареҥге.
орган размножения
Чонанын веле огыл, кушкыл-влакынат шке тӱледарманышт уло.
плодовитость
Тений вольык тӱлелык изи.
приплод
Тений чодыраште мераҥ тӱлет кугу огыл.
1) платёж
Фирмым кучымылан тӱлеч кызыт моткоч кугу.
2) вознаграждение
Пашам тыршен ыштымылан окса дене тӱлечым ешарышт.
обессилеть, изнемочь
Айдеме тӱлыжген. Имне тӱлыжген. Чыве тӱлыжген (Ӧ.Б.)
изнурить
Тек нуным тӱлыжтат верешышт, пеледыш семын тӱлыжтат (В.К.)
расплата
Осал пашалан тӱлык садак шуэш. Тӱлык жап толын шуын.
сперма биол.
Тиде ушкалым кугу урлык ӱшкыжын тӱлылемже дене тӱжаҥденыт.
плата, оплата
Самырык годсо языкшылан тӱлыш таче пӧртылын.
1) способность к деторождению, плодоносность
Ватын тӱлыжӧ уло гын, азам ышта. Марийжын тӱлыжӧ уло гын, вате азам ышта. Вӱльын тӱлыжӧ пытен, чомам ок ыште (Ӧ.Б.). Эрта мӱшкыранвате, тӱлӧ жапын моторжо! (В.К.)
2) плодоносный, плодородный
Тӱлӧ олмапу. Тӱлӧ чиевондо. Лум кайыш. Тӱлӧ мланде лӧчыш (В.К.)
3) приплод
Вольык тӱлӧ ий еда кушкын толеш.
Ⅰ
нуждаться, испытывать нужду
Киндылан тӱненам кызыт. Оксалан тӱненам, окса уке ик кумырат. ‒ Мыйын окса уке, манеш, пеш тӱненам мый. ‒ Пеш тӱненат гын, пуэм, манеш, иктаж кок теҥгем. Терлан тӱненам, пазарыш каяш кӱлеш, тер уке (Ӧ.Б.)
Ⅱ
растеряться, опешить, оторопеть, находиться в замешательстве
Еҥ нигуш пураш тӱнен, нигӧ ок пурто. Мый йыр тӱненам, кылта пурташ кӱлеш, еҥ уке; куралаш кӱлеш, ала-кудыжым ышташ (Ӧ.Б.)
беспросветный, кромешный, адский
Тӱнчык поран. Тӱнчык тӱтан. Тиде тӱнчыкыштӧ ялын ӱмылжат ок кой (А.Арс.)
истерзанный, замученный
А чын, тӱнчыктарыме чын угыч ылыжын (В.К.)
удушливый (РМС)
Тӱнчыктарыше газ.
замучить, истерзать
Нуным верешыштак тӱнчыктат.
нужда, необходимость, надобность; потребность
Кызыт мый тӱныкым шижмаш уке. Машиналан тӱнык уке. Оксалан тӱнык уке.
часть света геогр.
Азий ‒ тӱнямбалне эн кугу тӱнявел.
светило
Кече ден йӱдым икте-весышт деч ойыраш манын, тек каваште тӱняволгалтыш-влак лийыт (БЛ)
мировое пространство (форма существования материи)
Тӱняйоҥгыт илышын законжым пален шогыде, нуно тиде мландыште илен огыт керт ыле (ЯЛ)
объективный
тӱняле илыш объективная действительность
тӱняле кере объективная истина
мировоззрение
Кумалтышмутышто калыкын тӱняончалтышыже палдырна (Онч.)
центр мира
Ха-ха! Шинчем тӱнярӱдӧ семын! Тӱня пӧрдеш, мыйын йыр пӧрдеш! (В.К.)
мировосприятие
Йӱла мурышто пеш ныжылге тӱняужмашын кышаже кодын (Онч.)
миропонимание
Марий-влакын тӱняумылымашышт чимарий йӱла дене кылдалтын (МК)
мироздание
Тӱнячоҥалтышын кузе ышталтмыжым лӱмын шанче шымла.
муткылдышлаште гына кучылталтеш:
тӱҥ калык коренной народ, туземец
тӱҥ чодыра девственный лес
тӱҥ поян потомственный богач
тӱҥ сокыр слепой от рождения
тӱҥ пушеҥге священное дерево
тӱҥ онаеҥ первосвященник
Кумалмаште тӱҥ онаеҥ шке лийын.
1) начало начал, первооснова (ММ)
Материй ‒ чыла илышын тӱҥ-тӱҥалтышыже.
2) первобытный
Тӱҥ-тӱҥалтыш айдеме (Ӧ.Б.)
1) изогнуться
Пурышо еҥ, пӱгӧ семын тӱҥын, пӧрт озам саламлыш.
2) надуться (от обиды)
Оляна куван межнеч эргыже кенета тӱҥын (Ш.О.)
1) первое лицо (в государстве, городе, селе и т.д.)
2) генеральный
Тудо, ынде кок ий лиеш, кугу ыштыкверын тӱҥвуй директоржо улеш.
старинный, стародавний, старосветский
Тӱҥгодсо пушеҥге. Тӱҥгодсо йомак. Тӱҥгодсо коча-шамыч (Ӧ.Б.)
недвижимость
Мыйын нимогай тӱҥгылемат уке: ни пӧртем, ни клатем.
застыть, окоченеть, одеревенеть, затвердеть; замереть, окаменеть, остолбенеть, оцепенеть
Мланде тӱҥгылген. Рвезе, йӱштыштӧ коштын, ялт тӱҥгылген. Колышын капше тӱҥгылген. Кидше мастарын ок тӱҥгылгӧ, ок шӱртньӧ, лачак пашажым гына шинча (В.К.). Тудо ончале да тӱҥгылген шогале: кок икшыве коклаште тудын Лукиняже модын куржталеш (Онч.)
1) изогнуть
Тупым тӱҥдаш. Пӱгым тӱҥдаш. Воштырым тӱҥдаш.
2) свести, стянуть (судорогой руки, ноги)
Йолым тӱҥден шынден, тарватенат ом керт, кеч коло.
русло
Юлын тӱҥйогынжо тыште туран кечывалвелышкыла савырна.
мотивировать, доказывать
Шке шонымашем мый тыге тӱҥлем. Теоремым тӱҥлаш.
суть, сущность
Тиде кончышын тӱҥлыкшӧ ‒ тудо пеш кужушкен илен кертеш.
кардинальный, стержневой
Тӱҥлӧ йодыш. Тӱҥлӧ шонымаш.
второстепенный
Тӱҥогыл йодыш.
великий князь ист.
Моско княжествын тӱҥонжо.
кровный родственник, близкий родственник
Семон мыйын тӱҥродем улеш.
О сайте
Инструкция