поколеба́ть
сов.
1. что (привести в колебательное движение; колебать некоторое время) тарваталаш, лоҥаш, лӱҥгыкташ, чытырыкташ
ветер поколебал верхушки деревьев мардеж пушеҥге вуйым тарватале
нужно землетрясение, чтобы поколебать громадные здания кугу пӧрт-влакым чытырыкташ мланде чытырнымаш кӱлеш
2. что перен. (расшатать, подорвать) лунчырташ, лунчыртараш, лунчыртен (лунчыртарен) пытараш, луштараш, шолдырташ, локтылаш, пужаш, волташ, йомдараш
поколебать чей-либо авторитет иктаж-кӧн лӱмнержым луштараш
поколебать доверие ӱшаным йомдараш
3. кого-что (вызвать в ком-л. сомнение, неуверенность в правильности его действий, мнений) ӧрыктараш, шоныкташ, шонкалыкташ, кокытеланымашым тарваташ (лукташ, ылыжташ)
его рассуждения поколебали меня тудын шонкалымашыже кокытеланымашым лукто
поколеба́ться
сов.
1. (в течение некоторого времени колебаться; покачнуться, шевельнуться) изиш (ик жап) лӱҥгаш, лӱҥгалташ, лӱҥгешташ, тайналташ, тайнаш, тайнен колташ (каяш), лоҥаш, лоҥгалташ, лоҥалтын (лӱҥгалт(ын), тайналт(ын) каяш, лупшалташ, тарванаш, тарванылаш, сургаш, сургалташ, чытырнаш, чӱчкаш, чӱчкалташ
маятник поколебался и остановился шагат йылме ик жап лоҥо (лӱҥгалте) да чарныш
2. перен. (потерять устойчивость, определённость, прежнее значение) лушкаш, луштаралташ, лунчыргаш, шолдыргаш, йомдараш
3. перен. (почувствовать нерешительность, неуверенность, сомнение в чем-л.) ӧраш, ӧрын шогаш, кокытеланаш, шонкален шогаш, тембак-умбак шонаш (шонкалаш)
поколебаться в выборе специальности специальностьым ойырен налме годым кокытеланаш
поколебался для вида и сел за стол лӱмжылан кокытеланыш (кокытеланышын койо) да ӱстел коклашке шинче
поколе́ние
с.
1. (родственники одной степени родства по отношению к общему предку (предкам) тукым, урлык-тукым
передаваться из поколения в поколение тукым гыч тукымыш куснаш
2. (одновременно живущие люди (особи) близкого возраста) тукым
молодое поколение самырык (нарашта) тукым
3. (серия приборов, механизмов в её отношении к предшествующим или по следующим сериям) тӱшка
техника нового поколения у технике тӱшка
4. (группа людей, близких по возрасту, объединенных общей деятельностью) тукым
выросло новое поколение учёных у шымлызе тукым кушкын
поколоти́ть
сов. разг.
1. (ударить несколько раз) кыраш, перкалаш, перкален (ропкен, тӧпкен, лупшен, шелышт(ын) налаш, шелышт(ын) пуаш, лупшен опташ, мундыртылаш, шияш
поколотить до крови вӱр йогымеш кыраш
поколотить по доске оҥам перкален налаш
2. (избить, нанести побои кому-л.) кыраш, кырен опташ (кодаш), лочкен (поҥгыл(ын), козыртыл(ын), ропкен) налаш, лочкен кышкаш, лупшаш, лупшен пуаш (кодаш, налаш, опташ, пытараш), лупшал налаш, нӱжаш, нӱжын кодаш (налаш, опташ, шындаш, пытараш), почкен опташ (кодаш), тӧпкен пуаш (опташ, кодаш, налаш, колташ), шелышт(ын) пуаш (налаш), почкалтараш, почкалтарен налаш, поньыжаш, поньыж налаш (пуаш), шияш; шелышт(ын) (почкен, тӧпкен, нӧшлен, ровен, роведен, поньыж(ын) пытараш (опташ)
поколотить молодых парней самырык рвезе-влакым кырен опташ (кодаш)
3. (нанести поражение, разбить противника) рожгаш, рожген (кодаш, кышкаш, опташ, пытараш), кырен шалаташ
поколотить противника тушманым кырен шалаташ
4. (разбить, расколоть всё или многое) пудыртен пытараш, пудыртыл(ын) (чарпештарен) пытараш
поколоти́ться
сов. разг.
1. (разбиться, расколоться от ударов) пудыргаш, пудырген пыташ
вся посуда поколотилась чыла атышӧр пудырген
2. (помяться (о фруктах) пералт(ын) локтылалташ, локтылалт(ын) пыташ
груши поколотились грушо пералт локтылалтын
поколо́ть
І
сов.
1. кого-что разг.(уколоть во многих местах или многое) пӱшкылаш, шуралташ, шуркедылаш, пӱшкыл(ын) (шуркедыл(ын) пытараш
поколоть пальцы шипами име дене парням шуркедыл пытараш
2. кого (сделать ряд уколов, инъекций кому-л.) (уколым) ышташ, умдылаш
больного надо поколоть витаминами черлылан витаминым ышташ кӱлеш
3. что и чем безл. (колоть некоторое время, кольнуть несколько раз) кераш, шуркалаш, изиш (ик жап, икмыняр гана) кераш (шуркалаш)
покололо в груди оҥышто ик жап кере (шуркалыш)
4. кого разг. (заколоть всех, многих) шуркалаш, шуркедылаш, шӱшкылаш, шӱшкылын опташ, шурен (шуркален) пытараш
поколоть пленных пленный-влакым шуркален пытараш
ІІ
сов.
1. что и чего безл. (расколоть всё или некоторое количество) шелаш, шелышташ, шелын (шелышт(ын) опташ (пытараш, пышташ)
поколотьть дрова пум шелышт(ын) опташ
2. что, чего (колоть некоторое время) изиш (ик жап) шелаш (шелышташ)
поколотьл дрова и устал пум изиш (ик жап) шельым да нойышым
поко́нчить
сов.
1. с чем (довести до конца, завершить (какое-л. дело, занятие) пытараш, кошарташ
покончить с уборкой хлеба шурным поген пытараш
покончить с делами пашам пытараш (кошарташ)
2. с кем, с чем, что (положить конец, предел чему-л., прекратить, оборвать что-л.) пытараш, чараш, чарен шуаш
с этим надо покончить тидым пытараш кӱлеш
покончить с войной сарым чараш (пытараш)
3. с кем, кого разг. (лишить жизни, убить кого-л.) пушташ, кавыстараш, шӧргалташ, кошарташ, пытараш
покончить жизнь самоубийством шкем шке пушташ
4. с кем-чем разг. (уничтожить, разбить (неприятельскую армию, флот и т.п.) пытараш, кошарташ, шалаташ, пуштеден (шалатен, руэн) пытараш, кырен шалаташ, рожген кышкаш (пытараш), тӱнчыктараш, тӱнчыктарен шуаш (пышташ, пытараш), тӱпландараш, тӱпландарен шукташ
покончить с фашистами фашист-влакым кырен шалаташ
покопа́ть
сов. что (копать некоторое время) изиш (ик жап) кӱнчаш (кӧргынчаш, пургедаш)
покопать землю мландым кӱнчаш
покопа́ться
сов. разг.
1. (копаться некоторое время) шеҥаш, пургедаш, пудыратылаш, шергалаш, пудыратыл(ын) (шергал(ын), пургед(ын) налаш
покопаться в рюкзаке рюкзакыште пургедаш (пургед(ын) налаш)
2. перен. (провести некоторое время в тщательном обдумывании чего-л.) пургедаш, шергалаш, шергал(ын) лекташ
покопаться в своей жизни шке илышым шергал(ын) лекташ
покоре́ние
с.
1. (завоевание) сеҥымаш, сеҥен (руалтен) налмаш, кидыш налмаш, пӱгыртымаш, шинчырлымаш, кӱртньылымаш, сукыктымаш
2. (овладение) пален налмаш, тунем(ын) шумаш, сеҥымаш, сеҥен налмаш, сорлыклымаш
3. перен. кумылым (шӱм-чоным) савырымаш, шӱм-чоным авалтымаш, чоным сымыстарымаш, пошарымаш, сорлыклымаш, юлымаш
покорёжить
сов.
1. что (изуродовать, изломать) пудыртыл(ын) (шалатен, тугыштын) пытараш, тугыштын опташ, тодыштын кышкаш
покорёжить самолёт, здания самолётым, пӧрт-влакым шалатен пытараш
покорёжить деревья пушеҥгым тугыштын пытараш (опташ)
2. безл. (изогнуть, перекосить, покоробить) кадырташ, кугырташ, курмыжташ, курмыжтараш, курмыжаҥаш, курмыжгаш, кадыртен (курмыжтен, кугыртен) шындаш (пытараш), пунчежташ, пунчежалташ
доски покорёжило от дождя оҥам йӱр кадыртен пытарен (йӱрыштӧ оҥа пунчежалтын)
покорёжиться
сов.
1. пудыргыл(ын) (шаланен, тугышталт(ын), тодышталт(ын) пыташ
рожь покорёжилась градом уржа шолем дене тодышталт пытен
2. кадыргаш, кугыргаш, когыльгаш, курмыжаҥаш, курмыжгаш, кадырген (курмыжген) шинчаш (пыташ), полдалгаш
покори́тель
м. (завоеватель) сеҥен (руалтен) налше, кумылым (шӱм-чоным) савырыше, шӱм-чоным авалтыше, чоным сымыстарыше
покори́ть
І
сов. кого-что
1. (насильственно подчинить своей власти; завоевать) сеҥаш, сеҥен (руалтен) налаш, кидыш налаш, пӱгырташ, шинчырлаш, кӱртньылаш, сукыкташ, сорлыкым чикташ
покорить страну элым руалтен налаш
2. (освоить что-л., овладеть чем-л.) сеҥаш, сеҥен (пален) налаш, тунем(ын) шуаш, сорлыклаш
покорить космос космосым сорлыклаш
покорить горную вершину курыкысо кӱкшакам сорлыклаш
3. перен. кого-что (подчинить своей воле, своему влиянию; добиться признания; пленить) кумылым (шӱм-чоным) савыраш, шӱм-чоным авалташ, чоным сымыстараш, пошараш, сорлыклаш, юлаш, лумаш
покорить мужчину пӧръеҥын шӱм-чонжым авалташ
она меня покорила в первый же день икымше кечыштак тудо мыйын кумылемым савырыш
ІІ
сов. кого разг. (корить некоторое время) изиш (ик жап) шылталаш (шӱрдаш, шӱрдылаш, шӱктараш, сотараш)
тебя покорят, тебе и помогут тыйым ик жап шӱктарат, тыланетак полшат
покори́ться
сов. кому-чему
1. (подчиниться чьей-л. силе, оказаться под властью кого-, чего-л.) вуйым пуаш, (мутым) колышташ, пӱгырнаш, пӱгыргаш, пызыргаш, сукаш
богатые не хотят покориться поян-влак вуйым ынешт пу
2. (отказаться от сопротивления кому-, чему-л.; согласиться действовать, поступать сообразно воле, желанию кого-л.) вуйым пуаш, (мутым) колышташ, (еҥ) кумылым шукташ, келшаш
покориться судьбе пӱрымаш дене келшаш
покориться чьей-либо воле иктаж-кӧн кумылжым шукташ
покорми́ть
сов. кого
1. (в течение некоторого времени кормить) изиш (ик жап) пукшаш, пукшен налаш
2. (дать поесть) пукшаш, кочкаш пуаш (пышташ)
покормить малыша азам пукшаш
покормить лошадей имньым пукшаш
покорми́ться
сов. чем разг. (поесть) кочкаш, кочкын налаш (лекташ), пурлаш, пурлалаш, кочкылдалаш, авызлаш
птицы садятся покормиться кайык-влак кочкаш волат
поко́рно
нареч.
1. (послушно) мут колыштын, ӱҥышын, мут деч посна, савырлын
2. торешланыде, тореш пелештыде
он покорно согласился тудо торешланыде келшыш
поко́рность
ж.
1. (послушание) мут колыштмаш, ӱҥышемме, мутдымылык, савырлык
2. (повиновение) торешланыдымаш
поко́рный
прил.
1. (послушный, во всем подчиняющийся, повинующийся) (мут(ым) колыштшо, колыштшан, ӱҥышӧ, мутдымо, савырле
покорный парень мут колыштшо рвезе
покорный характер ӱҥышӧ койыш
2. (выражающий покорность) торешланыдыме, колыштарыме
покоро́бить
сов.
1. что (изогнуть, сделать неровным, покривить (обычно о действии влаги, мороза и т.п.) кадырташ, кугырташ, курмыжташ, курмыжтараш, курмыжаҥаш, курмыжгаш, кадыртен (курмыжтен, кугыртен) шындаш (пытараш), пунчежташ
холода покоробили листья йӱштӧ лышташым курмыжтен
2. (испортить, оставив следы, рубцы и т.п. (о коже лица) куптырташ
оспа покоробила лицо шедыра шӱргым куптыртен
3. перен. кого (произвести неприятное, отталкивающее впечатление, вызвать неприятное чувство, задеть) йыгыжгаш, йыгыжгын чучаш (чучын колташ), йыгыжтараш, кӧргым савырен лукташ
его покоробило поведение друга йолташыжын койышыжо тудым йыгыжтарыш
покоро́биться
сов.
1. (покривиться, сделаться неровным, изогнутым) кадыргаш, кугыргаш, курмыжгаш, курмыжаҥаш, кадырген (кугырген, курмыжген, курмыжаҥ(ын) шинчаш (пыташ), полдалгаш, пунчежалташ
дверь от сырости покоробилась вӱдыжгӧ дене омса курмыжген
2. (передёрнуться, съёжиться) турташ, куптыргаш, куптыргылаш, курмыжгаш, курмыжаҥаш, кугыргаш, пызналташ, туртын (куптырген, куптыргыл(ын), курмыжген, курмыжаҥ(ын), кугырген, пызналт(ын) шинчаш
от испуга он покоробился лӱдмыж дене туртын
покоро́бленный
прил. (неровный, изогнутый, покривившийся) кадыргыше, кугыртымо, курмыжгымо, курмыжгышо, курмыжтарыме, курмыжаҥше, курмыжтен (кугыртен) шындыме, кадырген (курмыжген, кугырген) шичше (пытыше), пунчеж, пунчежалтше
покоря́ть(ся)
несов. см. покори́ть, покори́ться
покоря́ть(ся)
несов. см. покори́ть, покори́ться
поко́с
м.
1. (косьба) солымаш, солалтмаш
начать покос солаш тӱҥалаш
2. (время косьбы) шудо (шудым) солымо жап (пагыт, тургым), шудо жап
наступает покос шудым солымо жап шуэш
3. (место косьбы) олык, олыклык
делить покос олыкым пайлаш
4. (трава, предназначенная или скошенная под сено) солышаш шудо
5. (скошенная трава в ширину взмаха косы) савагорно
покоси́ть
І
сов. разг.
1. что (скосить, выкосить всё или многое) солаш, солалташ, солен налаш (пышташ, пытараш, кудалташ, кышкаш, кодаш, шуаш, опташ), лупшен опташ
покосить травы шудым солен пышташ
2. что (косить некоторое время) ик жап (изиш) солаш, солен ончаш (налаш)
покосил день и устал ик кече солышым да нойышымат
3. кого (уничтожить, убить всех или многих) пытараш, солен опташ, солалташ, солалтен каяш, пуштеден (лӱйкален) пытараш
Сколько тысяч людей война покосила! Мыняр тӱжем еҥым сар пытарен!
всех покосили из пулемёта чылаштым пулемёт дене солен оптеныт
ІІ
сов. что, чаще безл.
1. (привести в косое положение; наклонить) таяш, таялташ, пӱгырташ, кадырташ, пӱгыралташ, пӱгыртен (кадыртен) шындаш, шӧрын каяш (колташ), тӱҥдаш, сугырташ
дверь покосило омса шӧрын каен
2. (искоса посмотреть вбок (о глазах) изиш (ик жап) шӧрын (шинчашӧр дене) ончаш (ончалаш)
покоси́ться
сов.
1. (наклониться) тайнаш, тайналташ, таялташ, пӱгырнаш, пӱгыргаш, пӱгырген каяш (пыташ, шинчаш), пӱгырналташ, кадыргаш, кадырген возаш, шӧрын каяш, тӱрын (тырын-тӱрын) лияш (каяш), сугыргаш, полдалгаш
дом покосился пӧрт шӧрын каен
2. (косо посмотреть) шӧрын (шинчашӧр дене) ончалаш
поко́сный
прил. шудо (шудым) солымо
покосные луга шудо (шудым) солымо олык
покра́жа
ж. разг.
1. (кража, воровство) шолыштмаш
2. (украденная вещь) шолыштмо арвер (вургем, ӱзгар)
вернуть покражу шолыштмо арверым пӧртылташ
покра́пать
сов. что (крапать некоторое время (о дожде) изиш (ик жап) йӱраш, шыжаш, шӱведаш, выжгаш, выжгыкташ, шыргыкташ, йӱрешташ
вечером дождь покрапал кастене йӱр изиш шӱведыш
покра́пывать
несов. см. покра́пать
покра́сить
сов.
1. что (покрыть или пропитать краской, красящим веществом; окрасить, выкрасить) чиялташ, чиялтен шындаш (пытараш)
покраси крышу дома пӧрт леведышым чиялташ (чиялтен шындаш)
2. (в течение некоторого времени красить) изиш (ик жап) чиялташ
покра́ситься
сов.
1. разг. (покрасить себе волосы, лицо, губы) чиялташ
покраситься хной хна дене чиялташ
2. (подкрасить себе лицо, губы; накраситься) чиялташ, чиялтен пытараш (шындаш)
Отойди от зеркала, если покрасилась! Чиялтен пытаренат гын, воштончыш воктеч кораҥ!
3. только 3 л. разг. (впитать краску, окраситься (о вещах) чиялгаш, чиялталташ
рубашка покрасилась при стирке тувыр мушмо годым чиялген
покрасне́ние
с.
1. йошкаргымаш, чевергымаш, чеверланымаш, чевергалмаш, чурийланымаш, тарайланымаш, вӱргенештмаш, йошкарген (чеверген) кайымаш (шичмаш, шогалмаш, пытымаш), тӱсланен (чурийланен) кайымаш
2. йошкаргымаш, чевергымаш, чеверланымаш, чевергалмаш, чурийланымаш, йошкарген (чеверген) кайымаш (шичмаш, шогалмаш, пытымаш), тӱсланен (чурийланен) кайымаш
3. (покрасневшее место) йошкаргыме вер
покрасне́ть
сов.
1. (стать красным, краснее, приобрести красный цвет) йошкаргаш, чевергаш, чеверланаш, чевергалаш, чурийланаш, тарайланаш, вӱргенешташ, йошкарген (чеверген) каяш, йошкарген (чеверген) шинчаш (шогалаш, пыташ), тӱсланен (чурийланен) каяш
руки покраснели от ветра мардежыште кид йошкарген
глаза покраснели от слёз шортын шинча йошкарген
2. (покрыться румянцем; стать красным от прилива крови к коже) йошкаргаш, чевергаш, чеверланаш, чевергалаш, чурийланаш, йошкарген (чеверген) каяш (шинчаш, шогалаш, пыташ), тӱсланен (чурийланен) каяш
покрасне как рак рак гай чевергаш
покрасова́ться
сов. разг. (некоторое время красоваться) ковыраланаш, ковыртаташ, койышланаш, йоргаланаш, моторланаш, ковырланен (койышланен, йоргаланен, моторланен) налаш
любитель покрасоваться йоргаланаш (моторланаш) йӧратыше
хотел покрасоваться перед нами мемнан ончылно ковыртатынеже улмаш (ыле)
покра́сть
сов. см. укра́сть
покрепча́ть
сов. разг. (увеличиться в силе, степени; стать крепче (о ветре, морозе и т.п.) пеҥгыдемаш, вияҥаш, талышнаш, талешташ
ветер покрепчал мардеж талышнен
покриви́ть
сов.
1. что (слегка, несколько искривить) (изиш) кадырташ, кадыртен шындаш, шӧрын колташ
покривить железную проволку кӱртньывоштырым кадыртен шындаш
2. (скривить (лицо, рот, губы) на некоторое время, делая гримасу недовольства, брезгливости) кадыртылаш, куптыртылаш
покривить губы тӱрвым кадыртылаш
3. разг. (поступить против совести, сказав неправду) кадыргылаш, кадыртен шындаш
покриви́ться
сов.
1. (слегка искривиться) кадыргаш, кадырген шинчаш, шӧрын каяш, пунчежалташ, пунчежалт(ын) пыташ, полдалгаш
изба покривилась пӧрт шӧрын каен
2. (скривиться на некоторое время в знак недовольства, брезгливости (о лице, губах, рте) кадыргылаш, пунчежалташ, пунчежалт(ын) каяш
лицо покривилось от боли корштымылан кӧра шӱргӧ пунчежалт(ын) кайыш
3. кадыргылаш, нерым куптыртылаш
покривился, но выполнил просьбу кадыргыле, но йодмым шуктыш
покри́кивание
с. кычкырымаш, кычкыркалымаш
покри́кивать
несов.
1. (время от времени кричать) жапын-жапын кычкыраш (кычкырлаш, кычкыркалаш, караш, варгыжаш, урмыжаш, магыраш (о животных, птицах), тужаш, юарлаш, юарланаш, вакыраш, вакырнаш, вакырланаш (о лягушках), чынеклаш (о желне), пызеклаш (о сове, сыче), бакаклаш (о зайце), тыклыкташ (о петухах), чориклаш (о птицах), кычкырен (карен, магырен) кошташ, умшам караш
у берегов покрикивали утки лудо-влак сер воктене кычкырат (магырат)
2. разг. (повышая голос, командовать кем-л.) кычкыраш, кычкырлаш, магыраш, тужаш, урлаш, ырлаш
Ты тут не покрикивай – не тебе меня учить! Тый тыште ит кычкыре (кычкырле) – тый мыйым туныктышаш отыл!
покритикова́ть
сов. кого-что разг. (подвергнуть некоторой критике) почкаш, шылталаш, кожаш, почкалтараш, вурсаш, критиковатлаш, почкен (шылтален, кожен, почкалтарен, вурсен, критиковатлен) налаш, лупшен пуаш
покритиковать статью статьям почкен налаш
покрича́ть
сов.
1. (некоторое время кричать) изиш (ик жап) кычкыраш (караш, варгыжаш, урмыжаш, магыраш (о животных, птицах), тужаш, юарлаш, юарланаш, вакыраш, вакырнаш, вакырланаш (о лягушках), чынеклаш (о желне), пызеклаш (о сове, сыче), бакаклаш (о зайце), тыклыкташ (о петухах), чориклаш (о птицах), кычкырен (карен, магырен) налаш
ребёнок покричал от боли и успокоился йоча корштымо дене изиш кычкырыш да лыпланыш
покричать друг на друга икте-весылан кычкырен налаш
2. кого разг. (позвать громким голосом) кычкыралаш
покричать громко йӱкын (чот) кычкыралаш
3. кому разг. (громко сообщить что-л. кому-л.) кычкыралаш, кычкырал(ын) каласаш
покричите отцу, что гости уезжают уна-влак каят манын, ачаланда кычкырал каласыза
покро́в
м.
1. чего (верхний слой, покрывающий что-л.) леведыш, шартыш, йымал
под снежным покровом лум йымалне
2. (оболочка, покрывающая организм):
волосяной покров ӱп (на голове у человека), пун (у лошади, коровы и т.п.), меж (у овцы и т.д.)
3. (покрывало особого изготовления, используемое в церковном обиходе) леведыш, шартыш, ӱмбал, сывын
4. (то, что укрывает, окутывает, заволакивает что-л.; прикрытие, защита) авыртыш, помыш
под покровом ночи пычкемыш помышеш
покрови́тель м., покрови́тельница ж.
(тот, кто покровительствует кому-, чему-л.) аралыше, полшышо, арален (полшен) шогышо, пыдалше, пыдал(ын) налше
покрови́тель м., покрови́тельница ж.
(тот, кто покровительствует кому-, чему-л.) аралыше, полшышо, арален (полшен) шогышо, пыдалше, пыдал(ын) налше
покрови́тельственный
прил.
1. (создающий благоприятные условия для чего-л., поощряющий что-л.) аралыше, полшышо, арален (полшен) шогышо, пыдалше, пыдал(ын) налше, шулдыр йымалсе
2. (свойственный тому, кто оказывает покровительство) аралыше, полшышо, арален (полшен) шогышо, пыдалше, пыдал(ын) налше
покровительственный взгляд пыдал(ын) налше шинчаончалтыш