тачка
Кури Микалын шӱкеморвашкыже кок корзиҥгам пыште (М.Ш.)
сорить, мусорить
Сад-пакча воктенысе чодырам чыла шӱклен пытареныт.
мусоропровод (В.В.)
Кызыт шӱкым тӱгӧ нумалме ок кӱл, кажне пӧртыштӧ шӱкпуч уло.
бурьян, заросли сорной травы
Кудына шеҥгелне прогалыште… коршаҥге, арымшудо, коншудо, эше ала-могай шӱкшакшудывундо… чот гына пелед шогалын (Ю.Г.)
дыхательный путь, дыхание
Вӧдырын шӱлышкорныжо ишалтме гае лие (Ф.М.). Ах, апчи! Тӱрвычшаш, шӱлышкорным почшаш! (Онч.)
муткылдышлаште гына кучылталтеш:
у шӱлышын с новой силой
(Сем) шӱртыла, илыш ӱмырла кӱрылт кая, но у шӱлышын вияҥеш (Онч.)
ик шӱлышын одним дыханием
Пашам ик шӱлышын ыштен кудалтышым.
чувство осязания, ощущения
Парням йӱштӧ налеш гын, шӱмжӧ пыта. Шӱмжӧ уке, нимат ок шиж корштымым (Ӧ.Б.)
внутренний мир, внутреннее чутьё, внутреннее состояние (человека)
Авам ойла ыле: толметым шӱм-кылем денак шижам. Мутет дене уло шӱм-кылем кӱрышт пытарышыч. Шӱм-кыл таза гын, тиде патыр еҥ, таза (Ӧ.Б.)
ливер, внутренности (животных)
Шӱм-мокш дене шӱрым шолташ. Вольыкын шӱм-мокш: шӱм, шодо, мокш (Ӧ.Б.)
вдохновение, искренность
Шӱм-чоным пуэн пашам ышташ. Шӱм-чоным почын кутыраш. Шӱм-чон пӧлек.
1) дружелюбный, доброжелательный
Тиде еҥ мый декем шӱман улмыжым ончыктыш. Ватыже ден марийже шӱман илат, огыт вурседыл, огыт кредал (Ӧ.Б.). Тиде рвезылан шӱман омыл, ом йӧрате (Ӧ.Б.)
2) охочий (любитель чего-л.)
Тудо аракалан пеш шӱман. Книгалан шӱман.
Ⅰ
привязаться, привыкать
Рвезе ачаж пелен шӱмаҥе, ачажым ужде ок турко (Ӧ.Б.). Мыят нине рвезе-влак деке шӱмаҥым.
Ⅱ
покрываться корой, шелухой
Пареҥге шӱмаҥе. Пушеҥге шӱмаҥеш.
приохотить, приобщить
Йочам шочмо йылме деке изинек шӱмаҥдаш кӱлеш. Йоча годсо йолташем школышто ышта, йоча-влакым шинчымаш деке шӱмаҥда.
волнующий, вызывающий волнение
Институтын шӱмвургыжтарыше оралтышкыже пурем гын, кызытат шӱмем пырткаш тӱҥалеш.
торжественно-эмоциональный
О. Шабдарын шӱмсем чакналтышыже-влак эсогыл марий сылнымутын посна шӱмвургыжтарыше-айо стильышкыже савырненыт, манашат лиеш (МЛИ)
страсть; страстный
Шӱмдул йӧратымаш авалтен рвезым.
шӱмдул почылтыш страстный порыв
бессердечность, чёрствость
Коваштылан верч тыгай шӱмдымылыкым ончыктымылан ӧрат веле (МЭ)
бессердечно, бездушно
Пала шоляшем: кунам шӱмдымын, йӱштын налеш йӱр пытартыш сӱретшым нулалын, тунам тудо илышымат шуа ӱштын (В.К.)
1) сердечник (больной)
Шӱмдымӧ лийын, нимо пашамат ыштен ок керт (Ӧ.Б.)
2) бесчувственный
Шӱмдымӧ еҥ. Парня шӱмдымӧ лийын, нимом ок шиж (Ӧ.Б.)
полюбить, возлюбить, влюбиться, воспылать любовью
Книга деке шӱмешкаш. Еҥ деке шӱмешкаш. Ӱдыр деке шӱмешкаш. Арня коклаште Акнай ден Окавий шӱмешкат.
привлекательный, располагающий к себе
Шӱмешке айдеме. Шӱмешке паша. Шӱмешке чуриян.
пристрастить к чему-л., увлечь чем-л.
Спорт деке шӱмештараш. Музык деке шӱмештараш. Книга деке шӱмештараш.
увлекательный, завлекательный
Шӱмештарыше книга. Шӱмештарыше сӱрет. Артистын шӱмештарыше койышыжо калыкым шке велкыже савырале.
привязаться, увлечься, привыкать
Ӱдыр ден каче икте-весышт деке шӱмештыныт. У паша деке шӱмешташ. Оласе илыш деке шӱмешташ. Сылнымут деке шӱмешташ.
чадо
Но эрге, эрге лӱдын куржын, аваж деч шылын шӱмигет (В.К.). Авам воза: толшаш нерген шонал. Тол, шӱмигем, лышташпайрем времаште (В.К.)
милый сердцу, желанный; притягательный, привлекательный
Йӧратымаш ‒ тиде яндар памаш… тудын вӱдшӧ юзо вийым уло капкыллан пуа. Тунам тӱня эшеат сылне, шӱмлӧ да эн тӱҥжӧ ‒ яндар лиеш (Онч.). Тудын вет чурийжат пеш шӱмлӧ, ала-можо дене тыгаят пӧръеҥ кумылым шкеж деке шупшеш (А.-Арс.). А сын чуриет тугаяк шӱмлӧ, шияҥше ӱп толкын пелен (МЭ)
лирика, поэзия; лирический
Чонем шӱмсем авалтен. Шӱмсем пӧлекым колтем.
лирическое отступление лит.
О. Шабдарын «Ӱдырамаш корно» романыштыже шӱмсем чакналтыш ятыр уло (МЛИ)
порыв душевный, душевный подъём
Моцартын музыкшым колыштмо годым тугай шӱмсескем ылыжеш, кеч кавашке чоҥештен кӱзӧ, но ок лий ‒ шулдыр уке.
печаль, горесть, скорбь
Шӱмсусыр темда рвезым. Шӱмсусыржо деч рвезе тачат тӧрланен ок керт.
сердечный ритм, ритм сердца мед.
Но вет кӱдырчын ритм уке? Шӱмшерат шӱртнен кертеш (В.К.)
предчувствие
Ынде арня лиеш, тудо куан шӱмшижмаш дене ила.
таҥастаре: чоншижмаш
огарок
Корем шома верын-верын шӱчаҥмыла палдырна, шем шӱнер гай ончыкта (И.С.)
подмазать, дать взятку
Шӱралташ вереште, уке гын нимомат налын ом керт ыле. Кеч-куш миен ит эҥерте ‒ чыла вере шӱралтыман.
подмазка, взятка
Тугай жап толын шуын ‒ шӱралтыш деч посна нимом ышташ ок лий. Шӱралтыш кеч-кушкат омсам почеш.
вдребезги, на мелкие куски
Шӱрашын шаланаш. Кӱм тӱя шӱрашын чал теҥыз келгыт (В.К.)
примазываться, подлаживаться
прич. от шӱраҥышташ
Самырык-влак коклаште шӱраҥыштше-влакат кужун илат, тӱҥалше поэт лӱмым йоҥылыш нумалыт (В.К.)
лес лиственный
Эстон шӱргер ош шовырым чиен (Пӱр.)
облик
Совет айдемын шӱргыдӱсшӧ шке яндарлыкше дене ойыртемалтын. Тудо айдеме шӱргыдӱсшым ялт йомдарен.
полотенце
Пушкыдо шӱргышовыч дене саҥгажым ӱштылят, адак кучедалаш пиже.
лес смешанный
Мемнан кундемыште утларакше шӱргӧ чодыра кушкеш.
фильтр, очиститель
юж шӱре воздухоочиститель
А тамык шӱреште… ӧрмаш деч ӧрмаш (В.К.). Тыгай, ужат, тиде тамык шӱре? (В.К.) Шем тамык шӱреште чон-влак вученыт (В.К.)
похлёбка
Сита киндат да подылаш шӱрлем (И.К.)
спотыкание
Виян лийже, кӧ шӱртньымым камвочмашеш ужаш ок вашке! (В.К.)
1) придирчивый, вредный, въедливый (о человеке)
Ик шӱрчӧ тергызе чыла пашам локтыл кодыш. Мо пеш шӱрчӧ еҥ улат, укеланак пижынат? (ММ)
2) заковыристый, каверзный, щепетильный (о вопросе, деле, т.д.)
Тиде пеш шӱрчӧ да йӧсӧ йодыш (Г.С.)
1) мазь
Сусырышкыжо медшӱжар ала-могай шӱрышым йыген шындыш.
2) смазка
Ожно кужу корныш тарваныме годым пеленышт эре орава шӱрышым налыт улмаш.
дудка; свисток
Шӱшкыш дене шокташ. Шӱшкышым ышташ. Полиций пашаеҥ, шӱшкышыжым луктын, кужун шӱшкалтен колтыш.
рыхлый (слабый)
Тидлан кӧрак сборник тыгай шӱштыра, тӱрлӧ шотан лийын (В.К.)
Ⅰ
ошейник
Шӱяш начарлан кӧра пий пикталташ тӱҥалын (МЭ)
Ⅱ
пара чего-л.
Лу шӱяш кынем уло. Латкок шӱяш выньыкым нальым (Ӧ.Б.)
О сайте
Инструкция