Ⅰ
железа анат.
Кап кӧргыштӧ тӱрлӧ ту пеш шуко уло (ММ). Шӱвыл ту. Пагарйымал ту.
Ⅱ
стяг
Виктер пӧрт ӱмбалне ту лойгалтеш.
угол мат. (ММ)
Кошар туат. Вияш туат.
творение
Валентин Колумбын возымыжым угыч ончен лектым ‒ алте мастарын тувыртышыжо.
тогда, в таком случае
Тугегын вес кече колтен ончышаш (Ӧ.Б.). Тугегын тый мыланна родо лият.
таҥастаре: тугеже
сломанный
Тугшо йолжо вашке паремын ыш керт.
перелом
Кидысе тугылтышыжо нигузе кушкын ок керт. Витле ийышке лишеммыже годым илышыштыже тугылтыш лие.
ругаться; горланить, галдеть
Эре тужын шинчет, ойлыштат тембак-умбак (Ӧ.Б.). Йӱшӧ еҥ урем воктен тужен кая. Рвезе-шамыч тужыт, малаш эрыкым огыт пу (мурат, куштат, магырат, кычкырат) (Ӧ.Б.). Марийже ватыжым тужеш (вурса) (Ӧ.Б.)
непоседа
Адак тужвуйын сабантуй, калым гыч пӧртылын тужвуй (Онч.)
тщедушный, хилый, слабосильный
Пуйто ош тӱняшке толынам мый лӱмын пагытнан чер дене туйо кумылан (В.К.)
род, родословие
Ме Сакар тукым гыч улына. Мемнан тукымна Мамич-Бердей деч тӱҥалеш (К.В.)
наследство
Ачам тиде пӧртым кочам деч налме тукымвай кӱшеш чоҥен улмаш.
поместье, вотчина; исконная земля
Нунын кокла гыч 3600 ял ‒ тукымверыште (МЭ). Села помещикын тукымверышкыже пурен.
Ⅰ
поколение
Курым дене шуен тукымвожым, кӱш нӧлтеш марий гай чодыра (Онч.)
Ⅱ
родословная
Мемнан тукымвож XVI курым гычак тӱҥалеш. ‒ Уке, ‒ мане тунам Колла, ‒ но тукымвожем Прибалтикыш шупшылтеш (Пӱр.)
1) глава рода
Тукымвуй лиеш, воктенже тыйым шогалта (Л.Я.)
2) основатель рода
Мемнан кашакын тукымвуйжо Курсик лӱман марий лийын.
традиция
Марийын тошто тукымйӱлаже таче мартеат аралалт кодын.
благородного происхождения
Тудын кочаже тукымло еш гыч лийын.
сородич
Нунат мемнан тукымчак улыт, тидым мондаш ок лий. Юмо пуэн гын тылат усталыкым, пайле тудым тукымчет-влак дене, куандаре нуным (Пӱр.)
племянник
Мыйын тукымшольым олаште тунемеш.
потомство
Сакар тукымшуем ок пыте, шарла веле.
1) традиция, устои; связанный с традициями, устоями
Пӱртӱслан кумалмаш ‒ марий калыкын тукымшуйыш вераже.
2) поколение
Нине туныктышо-влак у саман тӱҥалме пагытыште шанчызе-влакын кокымшо тукымшуйышыштым ямдыленыт.
потомство
Ковам кугу тукымшывым коден, тудын латик шочшыжо лийын.
племянница
Мыйын кок тукымшӱжарем уло.
огненно-красный (о цвете)
Вондер коклаште тул-йошкарге рывыж койылалтыш.
пожар
Кодшо кеҥежым пошкудо ялыште кугу тулазап лийын кайыш.
загореться, возгореться
Сай шонымаш дене тулаҥын, у пашам тӱҥалын (МЭ)
воспламенить, возжечь; вдохновить, зажечь
Тулотым тулаҥдаш. Изике кудым тулаҥда. Ныжылге муро ӱдыр чоным тулаҥда.
кострище
Лачак тудын годым институтын тулверже утларак сескемалтын йӱлен (Онч.)
пароход
Юлышто тулвуш-влак коштыт. Кузе мастарлыкше шарлен, келгемын, тулвуш коштман кугу эҥер гай лач (А.М.). Шинчатланат тугае почылтеш тунам, могайым теҥызыште тулвушат ок висе (В.К.)
Ⅰ
нефть
Марий элыште ни шӧртньӧ, ни тулен лукмо тулвӱд але газ уке улыт, манаш лиеш (Онч.)
Ⅱ
спирт
А наркомын сийже ‒ кок ужаш: капым, чонымат тулвӱд уэмдыш ‒ кап огеш керт, чон ӱжеш куржаш (В.Д.-О.)
оранжевый (о цвете)
Тулга пеледыш. Тулга лышташ. Тулга тӱс.
жар-птица
Революций ‒ курымнан тулгайыкше ‒ шулдыржым шаралтыш кумдан (В.К.)
отсвет; луч света
Орол вышке гыч пычкемышым корен волгалтарыше тулгорно пече ӱмбак возеш (Онч.)
1) наставлять, поучать, вразумлять
Ормыж йогын, пӱртӱсын чоя ӱдыржӧ, тулда шерге пӧлекым кышкаш (В.К.)
2) оговаривать, возводить напраслину
Сырымыже дене йолташыжымат тулден.
зорька
Игорьым тулдӱр денак кынелтышт (Онч.). Кас рӱмбалге чодырам писын айлыш, тулдӱр гына изиш волгалтеш (Онч.)
насос
Бензин туле. Керосиным туле дене тулен ястарышт.
ураган
Ӱмаште мемнан кундемыште кугу тулемардеж лийын, оралте-влакым шалатыл коден.
огненно-рыжий (о цвете)
Кавадӱрыштӧ тулешке чамыра койо.
разжечь; усилить
Тулотым тулештараш. Шыдым тулештараш.
таҥастаре: ылыжташ
поджигатель
Пире деке кудал толыт, куткыла кап йырже шолыт омыдымо, оманет, эн ‒ чу! ‒ сак ден тулзо-шамыч (Онч.)
розжиг
Коҥгаш олташ теве тулигым ямдылен пыштенам.
луч света
Мый экраныште цельым ончыктышо тулйол куснымым эскеренам да тидын годым шем тамгалам шотыш налын омыл (МЭ)
сыпь красная; аллергические высыпания на коже мед.
Тулйора лиеш кийыме мӧҥгӧ кидыште, могырышто, лӱгышташ тӱҥалеш (Ӧ.Б.)
втулка
Орва тулка. Орва тулкажым кӱртньӧ дене ыштыме.
огненный столб
Вот волгенчын тулмеҥге эҥерым луга (В.К.)
валежник, участок с поваленными деревьями
Мардеж тулым ыштен, чыла кожлам йӧрен. Йӧрымӧ кожлажым туло маныт. Тулышто эҥыж шочеш (Ӧ.Б.)
Ⅰ
очаг, костёр (на мольбище)
Кӱсотышто чылаже индеш тулолмым ылыжтеныт (МЭ). Кай теве тудо тулолмо деке, Ошкече Юмылан тушто пуат (Д.О.)
Ⅱ
кострище, пепелище
Археолог акрет годсо тулолмым муын. Лач муын тулолмышто шӱч моклакам (В.К.)
светоловушка
Йӱд эше волгыдо, сандене тулоптыш лывым шке велкыже пешыжак ок савыре (МЭ)
тепловоз
Тулорва, вагон-влакым иган комбыла вӱдалтен, станций гыч лекте.
пламя
Тулоргажыш йӱштӧ вӱдым оптале, укшер орам кок веке тайыш (Онч.)
О сайте
Инструкция