терминов: 153
страница 1 из 4
1тӱ
1) окружающий мир, внешняя среда, космический простор
    Сандалык тӱ.
2) пространство вне дома, помещения
    тӱнӧ на просторе, на воле
    тӱгӧ на простор, на волю
    тӱан на просторе, на воле
    тӱгыч с простора, с воли
число чётное
    Тӱва числа кокытлан шелалтеш. «Уто ‒ тӱва?» ‒ манеш. Весыже ойла: «Тӱва». Лу пурса пырче улмашын кидыштыже (Ӧ.Б.)
множество, тьма
    Тӱвем дене тушман-влак толыт. Кум йыр савырнен, тӱвем пырчым кудалтена (КМ)
бережливый, экономный
    Тӱвылӧ еҥ оксам, киндыжым оккӱлеш шалатен ок пытаре (Ӧ.Б.)
творение
    Йомак ‒ калыкын тӱвыржӧ. «Элнет» ‒ С. Чавайнын тӱвыржӧ. Тӱвыр пагыт.
культура
    Марий калыкын тӱвыраже курымла дене калыплалтын.
культурный
    Тӱвыран еҥ. Кугу тӱвыран калык.
становиться культурным, окультуриться
    Марий калык эре утларак тӱвыраҥ толеш.
делать более культурным, окультурить
    Марий мерсотым умбакыжат тӱвыраҥдаш кӱлеш. Кузе товыленыт, жапленыт, пойдареныт, тӱвыраҥденыт улмаш марий-влак 20‒30-шо ийлаште шке шочмо йылмыштым.
культурный, высококультурный, интеллигентный
    Тӱвырлӧ айдеме. Тӱвырлӧ мерсото.
творить
    Революций деч вара марий-влак у илышым тӱвыртен колтеныт.
основательно (РМС)
    Тиде йодышым тӱвытлын шымлен налаш кӱлеш.
неиссякаемый
    Тӱганыдыме илышым тыланаш. Тӱганыдыме кӧргывиян айдеме.
верблюд; верблюжий
    Тӱе ‒ кечывалвелысе кугу янлык. Иоан тӱэ меж дене ыштыме вургемым чиен (ЛПУ)
1) тяпка (для рубки чего-л.)
    Тӱеч дене ковыштам руат.
2) мясорубка
    Тӱеч дене шылым тӱят.
корыто для рубки
    Ожнысо тӱечволым кызыт тоштерлаште веле ужат.
доска разделочная
    Тӱечоҥаш йӧрым падыштат, шоганым тӱят (Ӧ.Б.)
оплодотворить; опылить
    (Мӱкш-влак) пуат озаштлан мӱйым, садерым тӱжаҥдат (В.К.)
вывеска
    Марий Элыште тӱжваллӱмым марлат возыман.
умножаться, увеличиваться
    Окса тӱжемеш. Пого тӱжемеш (Ӧ.Б.)
таҥастаре: шукемаш
тысячелетие
    Икымше тӱжемий мучаштырак марий-влак Юл гоч вончаш тӱҥалыныт.
тысячный
    Тӱжемле еҥан марий полко-влак тунам чодыра мучко коштыныт (Онч.)
благоустроенный, комфортабельный
    Тӱзатыме пачер.
образный, экспрессивный, выразительный, красочный
    Пытартыш романжым сылнымутчо моткоч тӱзаҥдыме йылме дене возен.
1) комфорт, удобства
    Тӱзыкыштӧ илаш. Пашалан тӱзыкым ышташ кӱлеш.
2) с удобствами, благоустроенный, обустроенный; исправный
    Фронт илышлан вурскорно ‒ тӱҥ вӱргорно: эреак ямде, тӱзык, сай лийшаш (В.Д.-О.)
благоустроенный, комфортабельный
    Тӱзыкан пачер. Тӱзыкан вер.
нарядный, разодетый, разукрашенный
    Тӱзӧ вургеман ӱдыр. Тӱзӧ пӧрт. Тӱзӧ пӧлем.
девственный, нетронутый
    Тӱкыдымӧ пӱртӱс. Тӱкыдымӧ чодыра.

задвижка, запор, щеколда
    Капка тӱкӧ. Омса тӱкӧ. Тӱкым пышташ.

цветной, разноцветный
    Тӱкӧ шӱртӧ. Тӱкӧ шовыч. Тӱкӧ телевизор. Тӱкӧ фото.
30тӱл

мгла предрассветная
    Чыла ямде лиймеке, эрдене тӱл денак лектыч (МК)

ощущение горения, жжения на лице, теле
    Еҥ деч вожыльымат, шӱргем тӱл йошкарген. Еҥ совен колтыш, шӱргем тӱл веле чучо (Ӧ.Б.)

усердие, прилежание
    Тӱлан дене тунемаш. Рвезын тӱланже уло.

плодородный
    Тӱлан мланде.

беспокоиться, заботиться о чем-л.
    (Вӧдыр) ӱмыржӧ мучко логар ден чийыме вургем верч тӱланен ила (Ф.М.). Шошым-шыжым пасушто, кеҥеж рӱдын олыкышто тӱланеныт (Ф.М.)
таҥастаре: тыршаш

размножаться, плодиться
    Тений мераҥ чот тӱланен. Нуж тӱланен шогалын. Но садак чыла илыше илана, тӱзлана, тӱлана (В.К.)
размножаться, расплодиться
    Калык тӱла. Вольык тӱла. Кожлаш маска пеш тӱлен. Пареҥге тӱлен (Ӧ.Б.)
недоимка
    Тӱлдыкем шуко уло, кузе сеҥышаш, ала.
выводок
    Шорык тӱле. Ик тӱле комбо коштеш. Мӱкш тӱле лектын кайыш (Ӧ.Б.)
плодовитый
    Тиде урлык ушкал тӱлеан огыл.
плодородие
    Мемнан ял йырысе мланде пеш тӱлеверкеан. Мемнан кундемысе мландын тӱлеверкеже пытартыш жапыште палынак кугемаш тӱҥалын.
плодовитый, урожайный
    Тӱлевуян ӱдырамаш. Тӱлевуян сӧсна. Тӱлевуян шорык (Ӧ.Б.). Тиде тӱлевуян урлык пареҥге.
орган размножения
    Чонанын веле огыл, кушкыл-влакынат шке тӱледарманышт уло.
плодовитость
    Тений вольык тӱлелык изи.
приплод
    Тений чодыраште мераҥ тӱлет кугу огыл.
1) платёж
    Фирмым кучымылан тӱлеч кызыт моткоч кугу.
2) вознаграждение
    Пашам тыршен ыштымылан окса дене тӱлечым ешарышт.
обессилеть, изнемочь
    Айдеме тӱлыжген. Имне тӱлыжген. Чыве тӱлыжген (Ӧ.Б.)
изнурить
    Тек нуным тӱлыжтат верешышт, пеледыш семын тӱлыжтат (В.К.)
расплата
    Осал пашалан тӱлык садак шуэш. Тӱлык жап толын шуын.
сперма биол.
    Тиде ушкалым кугу урлык ӱшкыжын тӱлылемже дене тӱжаҥденыт.
плата, оплата
    Самырык годсо языкшылан тӱлыш таче пӧртылын.
1) способность к деторождению, плодоносность
    Ватын тӱлыжӧ уло гын, азам ышта. Марийжын тӱлыжӧ уло гын, вате азам ышта. Вӱльын тӱлыжӧ пытен, чомам ок ыште (Ӧ.Б.). Эрта мӱшкыранвате, тӱлӧ жапын моторжо! (В.К.)
2) плодоносный, плодородный
    Тӱлӧ олмапу. Тӱлӧ чиевондо. Лум кайыш. Тӱлӧ мланде лӧчыш (В.К.)
3) приплод
    Вольык тӱлӧ ий еда кушкын толеш.

нуждаться, испытывать нужду
    Киндылан тӱненам кызыт. Оксалан тӱненам, окса уке ик кумырат. ‒ Мыйын окса уке, манеш, пеш тӱненам мый. ‒ Пеш тӱненат гын, пуэм, манеш, иктаж кок теҥгем. Терлан тӱненам, пазарыш каяш кӱлеш, тер уке (Ӧ.Б.)

растеряться, опешить, оторопеть, находиться в замешательстве
    Еҥ нигуш пураш тӱнен, нигӧ ок пурто. Мый йыр тӱненам, кылта пурташ кӱлеш, еҥ уке; куралаш кӱлеш, ала-кудыжым ышташ (Ӧ.Б.)
беспросветный, кромешный, адский
    Тӱнчык поран. Тӱнчык тӱтан. Тиде тӱнчыкыштӧ ялын ӱмылжат ок кой (А.Арс.)