углепромы́шленный
прил. мландышӱйым лукмо (лукшо)
углепромышленный район мландышӱйым лукмо кундем
углеро́дистый
прил. углеродан
углова́тый
прил.
1. (с углами, выступами) лыкан-лукан
угловатый камень лыкан-лукан кӱ
2. перен. (неуклюжий) кӧтырем, соптыра
угловатые движения соптыра тарванымаш
углово́й
прил.
1. (находящийся на углу, в углу) лукысо, пусакысе
угловой дом урем лукысо пӧрт
2. мат. лук
углуби́ть
сов. что
1. (вырыть глубоко) келгемдаш
углубить яму лакым келгемдаш
2. перен. (пополнять, усилить) келгемдаш, кугемдаш
углубить свои знания шке шинчымашым келгемдаш
3. перен. (усилить) келгемдаш, кугемдаш
углубить разногласия келшыдымашым кугемдаш
4. (врыть, вбить глубже) келгышкырак кыраш (кырен пурташ, кырен шындаш)
углубить сваю свайым келгышкырак кырен пурташ
углуби́ться
сов.
1. (стать глубже) келгемаш, келгешташ
дно реки углубилось эҥер пундаш келгемын
2. перен. (пополниться) келгемаш, кугемаш
3. перен. (усилиться) келгемаш, кугемаш
противоречия углубились умылыдымаш кугемын
4. во что (зайти далеко) келгыш (тораш) пураш
углубле́ние
с.
1. келгемдымаш
углубление пруда пӱям келгемдымаш
2. келгеммаш
углубление оврага корем келгеммаш
3. перен. (обострение, усугубление) келгемдымаш, кугемдымаш, келгеммаш, кугеммаш
4. (впадина) лаке
углубление в земле мландысе лаке
углублённо
нареч. келгын
изучать математику углублённо математикым келгын тунемаш
углублённость
ж. келге, лаке
углублённость в земле мландыште лаке
углублённый
прич. в знач. прил.
1. (расположенный ниже, глубже окружающей поверхности) келгемдыме
2. перен. (основательный, серьёзный) келге
углублённая мысль келге шонымаш
3. перен. (всецело предавшийся чему-н., углубившийся, погрузившийся во что-н.) келге, тыршен ыштыме
углубля́ть(ся)
несов. см. углуби́ть, углуби́ться
углубля́ть(ся)
несов. см. углуби́ть, углуби́ться
угна́ть
сов. кого-что
1. (гоня, увести куда-н.) наҥгаяш, поктен наҥгаяш
угнать стадо в поле кӱтӱм пасушко поктен наҥгаяш
2. прост. (похитить) шолышт наҥгаяш
угнать машину машинам шолышт наҥгаяш
угна́ться
сов.
1. за кем-чем (догоняя, настичь) поктен шуаш
я еле мог угнаться за ним мый тудым пыкше поктен шуым
2. за кем перен. (сравняться) тӧр лияш, поктен шуаш
угнаться за атлетами атлет-влакым поктен шуаш
угнета́тель
м. пызырыше, пызырен илыше (ашныше)
угнета́ть
несов. кого-что
1. (притеснять) пызыраш, пызырен илаш (ашнаш)
мачеха угнетает падчерицу изава ӱдырвелжым пызырен ашна
2. перен. (терзать) ойгандараш, шӱлыкаҥдаш, йӧсландараш
его угнетали мрачные мысли тудым шӱлыкан шонымаш йӧсландарен
угнета́ющий
прич. пызырыше, ойгандарыше, шӱлыкаҥдыше, йӧсландарыше
угнете́ние
с.
1. (действие) пызырымаш, пызырен илымаш (ашнымаш)
2. (подавленное состояние) йӧсылык, нелылык
угнетённый
прил.
1. (притесняемый) пызырналтше, пызырналт(ын) илыше, пызырен ашныме
угнетённый ребёнок пызырналт илыше йоча
2. перен. (подавленный) ойган, шӱлыкан
угнетённое состояние шӱлыкан лиймаш
угова́ривание
с. сӧрвалымаш, сӧрвален савырымаш, келыштарымаш, кутырен келыштарымаш
угова́ривать(ся)
несов. см. уговори́ть, уговори́ться
угова́ривать(ся)
несов. см. уговори́ть, уговори́ться
угово́р
м.
1. чаще мн. угово́ры (убеждение) сӧрвалымаш
он не поддаётся никаким уговорам тудым нимогай сӧрвалымаш денат савыраш ок лий
2. (взаимное соглашение) кутырен келшымаш
уговор дороже денег кутырен келшымаш окса деч шерге
уговори́ть
сов. кого и с неопр. сӧрвален савыраш, келыштараш, кутырен келыштараш
уговори́ться
сов. с кем-чем, о чём и с неопр. кутырен келшаш
уговориться о цене ак нерген кутырен келшаш
уго́да
ж.:
в угоду (кому-чему-л.) пайдалан, келшышын
в угоду старшему брату изан пайдажлан, изалан келшышын
угоди́ть
сов.
1. кому-чему, на кого-что (удовлетворить) йӧраш, келшаш, лачештараш
всем трудно угодить чылалан келшаш неле
2. во что разг. (попасть куда-л.) логалаш, верешташ, пернаш
лиса угодила в капкан рывыж капканыш логалын
3. в кого-что разг. (бросая, попасть) логалташ, верештараш
угодить камнем в окно кӱм окнаш логалташ
уго́дливый
прил. йӧраш (келшаш) тӧчышӧ, шӱраҥыштше
уго́дник
м. ӱедче, ӱедше, йыжоп
уго́дничать
несов. разг. йыжопланаш, ӱедаш, ӱедылаш
уго́дничество
с. ӱедмаш, ӱедылмаш, шӱраҥыштмаш
уго́дно
1. в знач. сказ. безл. кому-чему кӱлеш
Что вам угодно? Тыланда мо кӱлеш?
2. част. кӱлеш, кеч-могай
какой угодно могай кӱлеш (кеч-могай)
кто угодно кӧ кӱлеш (кеч-кӧ)
когда угодно кунам кӱлеш (кеч-кунам)
как угодно кузе кӱлеш (кеч-кузе)
куда угодно кушко кӱлеш (кеч-кушко)
откуда угодно кушеч(ын) кӱлеш (кеч-кушеч(ын)
сколько угодно мыняр(е) кӱлеш (кеч-мыняр(е)
◊ сколько душе угодно чонетлан мыняр(е) келша (кузе чонетлан келша)
уго́дный
прил. йӧрышӧ, келшыше
уго́дье
с. вер, йӧралвер
сенокосное угодье шудылык вер
угожда́ть
несов. см. угоди́ть
угожде́ние
с.
1. (удовлетворение) йӧраш (келшаш) тӧчымаш, йӧрымаш, келшымаш, ӱедмаш
угождение начальству вуйлатышым ӱедмаш
2. (попадание куда-л.) логалмаш, верештмаш, пернымаш
3. (попадание в цель) логалмаш, логалтымаш, верештарымаш
угождение в точку точкыш логалмаш
у́гол
м.
1. в разн.знач. лук, пусак, угыл
угол дома пӧрт лук
прямой угол мат. вияш (лук) угыл
2. (часть комнаты, сдаваемая в наём) пусак
◊ из-за угла (убить, напасть и т.п.) шолып (пушташ, кержалташ, т.м.)
сгладить (или стереть и т.п.) острые углы пӱсӧ верлам пытараш
прижать (или припереть) в угол туткарыш логалташ (шындаш)
ставить в угол лукыш шогалташ
уголо́вный
прил. уголовный
уголовное дело уголовный паша
уголовный кодекс уголовный кодекс
уголо́к
м.
1. уменьш. от у́гол; изи лук
уголок для игры модашлан изи лук
2. (уединённое место) улак вер
прохладный уголок юалге улак вер
у́голь
м. шӱй
древесный уголь пушеҥге шӱй
каменный уголь мландышӱй
бурый уголь кӱрен шӱй
◊ сидеть как на углях име ӱмбалне шинчымыла чучаш
уго́льник
м. (инструмент) угольник
І
у́гольный
прил.
1. шӱй, мландышӱй
угольная пыль шӱй пурак
2. (связанный с добычей угля) мландышӱй лукмо (лукшо)
угольный комбайн мландышӱй лукмо комбайн
ІІ
уго́льный
прил. разг. (угловой) лукысо, пусакысе
угольный дом урем лукысо пӧрт
у́гольщик
м. (работник угольной промышленности) мландышӱй(ым) лукшо, шӱйызӧ
угомони́ть
сов. кого разг. тыпландараш, шыпландараш
угомони́ться
сов. разг. тыпланаш, шыпланаш, тымыкешташ, тымыкемаш
дети угомонились йоча-влак тыпланеныт
угоня́ть
несов. см. угна́ть
угора́ть
І
несов. см. угоре́ть І
ІІ
несов. см. угоре́ть ІІ
угоре́лый
прил. уст. (угоревший) аҥыргыше
◊ как угорелый аҥыргышыла, ушдымыла
угоре́ть
І
сов. (отравиться угаром) аҥыргаш, вуеш логалаш
ІІ
сов. техн. (уменьшиться при плавке, горении) левен (йӱлен) иземаш (шагалемаш)