прил.
1. (бездельный) паша деч посна илыше, яра кийыше
2. (бессодержательный) яра, арам, пуста
праздный разговор арам мутланымаш
прил.
1. практичный, йӧным муын моштышо
практичный человек йӧным муын моштышо еҥ
2. (экономный) пайдале, кучылташ йӧнан
практичный способ обработки металла металлым обрабатыватлыме пайдале йӧн
м.
1. уст., поэт. (пыль) пурак
2. (труп, останки) айдемын колышо капше але колышым йӱлалтыме ломыж
ж. прачке (тувыр-йолашым мушшо)
несов. лияш
пребывать в хорошем настроении сай кумылан лияш
сов. кого-что ончылтен (эртен) каяш
превзойти прежние рекорды ончычсо рекордым ончылтен каяш
◊ превзойти (самого) себя шкем эртен каяш
сов. кого-что сеҥаш
превозмочь боль корштымым сеҥаш
◊ превозмочь себя ӧкымлен, шкем ыштыкташ
сов. кого-что чот мокташ
превознести кого-либо до небес утыждене чот мокташ
прил. пеш сай (чапле)
◊ превосходная степень грам. превосходный степень
с. кӱшнӧ шогымаш
численное превосходство мыняр улмо шот дене кӱшнӧ шогымаш
показать своё превосходство шкен кӱшнӧ шогымым ончыкташ
сов. кого-что в разн.знач. савыраш
превратить лёд в воду ийым вӱдыш савыраш
превратить дело в шутку пашам мыскараш савыраш
сов. савырнаш
◊ превратиться в слух пылышым шогалтен колышташ тӱҥалаш
нареч. йоҥылыш
превратно понять йоҥылыш умылаш
ж.
1. йоҥылышлык
превратность толкования умылтарымаште йоҥылышлык
2. чаще мн. превратности (неожиданная перемена) кенета удан вашталтмаш
превратности судьбы илышын кенета удан вашталтмыже
прил.
1. (ложный) йоҥылыш
превратное представление о чём-либо иктаж-мо нерген йоҥылыш умылымаш
2. уст. (изменчивый) вашталтшан
превратное счастье вашталтшан пиал
с.
1. (по гл. превратить) савырымаш
2. (по гл. превратиться) савырнымаш
сов.
1. что (превзойти норму) эртараш, эртен каяш
превысить годовой план идалыкаш планым эртараш (эртарен темаш)
2. что (выйти за пределы прав) утыждене кучылташ
превысить свою власть шке властьым утыждене кучылташ
нареч.
употребляется лишь в составе выражений:
превыше всего эн кӱшнӧ
интересы дела превыше всего пашан интересше эн кӱшнӧ шога
с.
1. (действие) утыждене кучылтмаш
превышение власти властьым утыждене кучылтмаш
2. (излишек) эртарымаш, эртен кайымаш
выполнение плана с превышением планым эртарен темымаш
ж.
1. авыртыш, чарак
естественная преграда естественный авыртыш
2. перен. (затруднение) нелылык
преодолеть все преграды чыла нелылыкым сеҥаш
сов. что авыраш, петыраш
преградить дорогу корным петыраш
прил. ӱшанле
преданный друг ӱшанле йолташ
сов. кого-что
1. (изменнически выдать) предатлаш
2. чему пуаш
предать суду судыш пуаш
◊ предать забвению мондаш
предать земле тояш
сов. чему уло чоным пуаш, уло кумыл дене ышташ
предаться мечтам уло кумыл дене шонаш пижаш
м. монча ончыл, монча пулдыр
несов. что ончылгоч ужаш, лийшашым ончылгоч ужаш (палаш)
несов. лийшашлык кояш
ничего интересного там не предвидится тушто нимо оҥай лийшашлык огеш кой
несов. что ончылгоч шижаш (палаш)
предвкушать удовольствие куанымашым ончылгоч шижаш
м. вуйлатыше
предводитель отряда отрядым вуйлатыше
с. вуйлатымаш
под предводительством вуйлатыме почеш, вуйлатыме дене
сар деч ончычсо
предвоенный период сар деч ончычсо жап
с. (канун, начало) тӱҥалтыш, тӱҥалтыш жап
в преддверии революции революцийын тӱҥалтыш жапыштыже
м.
1. (граница) тур, границе, кӧргӧ
выехать за пределы города ола деч ӧрдыжкӧ каяш
2. перен. (промежуток времени):
в пределах указанного срока ончыктымо жапыште
3. (крайняя степень чего-либо) предел
предел нагрузки машины машиналан нагрузкым пуымо предел
4. перен. чаще мн. пределы (мера, граница чего-либо) тӱр, мучаш
перейти пределы приличия шкем кучен моштымо шотышто тур гоч вончаш
всему есть предел кеч-моланат мучаш уло
5. (верх чего-либо, идеал) эн кугу
предел мечтаний эн кугу шонымаш
прил. пытартыш, эн кугу
предельная скорость эн кугу скорость
с. ончылмут
◊ без всяких предисловий уто мут деч посна
м. (повод) амал (шонен лукмо причине)
под каким-либо предлогом иктаж-могай амал дене
с. ой
внести предложение ойым ышташ (пуаш)
сов.
1. кого-что и с неопр. темлаш
предложить чью-либо кандидатуру иктаж-кӧн кандидатуржым темлаш
2. что (спросить, задать) пуаш
предложить задачу задачым пуаш
3. (что-либо сделать) кушташ, шӱдаш
предложить явиться в суд судыш мияш кушташ
◊ предложить руку и сердце уст. марлан лекташ йодаш
м.
1. (вещь) ӱзгар, арвер, сату
предметы домашнего обихода суртышто кучылтмо ӱзгар
предметы широкого потребления кумдан кучылтмо сату
2. (тема) тема
предмет спора ӱчашыме тема
3. (дисциплина) предмет
сдать экзамены по всем предметам экзаменым чыла предмет дене кучаш
прил. арвер, ӱзгар, предметный
предметный указатель предметный указатель
сов. кого-что ончылгоч палемдаш
прил. ончылгоч шонен пыштыме
предлог с твор.п.
предо мной широкие пути мыйын ончылно кумда корно
смотри: перед
О сайте
Инструкция