расшива́ть(ся)
несов. см. расши́ть, расши́ться
расшире́ние
с.
1. (по гл. расши́рить) шарымаш, кумдаҥдымаш, лопкаҥдымаш
расширение посевной площади ӱдымӧ кумдыкым кумдаҥдымаш
2. (по гл. расши́риться) шарлымаш, кумдаҥмаш, лопкаҥмаш
3. (увеличение) кугемдымаш, шукемдымаш, шарымаш, кугеммаш, шукеммаш, шарлымаш
расширение торговли сатулымашым кугемдымаш
4. мед. оваргымаш, шарлымаш
расширение сердца оваргымаш
расши́ренный
прич. в знач. прил.
1. (ставший более широким) шарыме, кумдаҥдыме, лопкаҥдыме
2. (увеличенный (по объёму, по составу, содержанию), более полный, ёмкий чем обычно) кугемдыме, шукемдыме, шарыме
расши́рить
сов. что
1. (сделать более широким) шараш, кумдаҥдаш, лопкаҥдаш
расширить дорогу корным кумдаҥдаш
2. (увеличить число, количество) кугемдаш, шукемдаш, шараш
расширить сеть магазинов кевыт-влакым шукемдаш
расширить репертуар репертуарым шараш
3. (сделать более обширным круг действия, охвата чего-л.) перен. кугемдаш, шараш
расширить кругозор кругозорым кугемдаш
расши́риться
сов.
1. (стать шире) шарлаш, кумдаҥаш, лопкаҥаш
2. (увеличиться в числе, количестве) кугемаш, шукемаш, шарлаш
3. перен. кугемаш, шарлаш
расширя́ть(ся)
несов. см. расши́рить, расши́риться
расширя́ть(ся)
несов. см. расши́рить, расши́риться
расши́тый
прил. (вышитый) тӱрлымӧ, тӱрлен (урген) сылнештарыме, тӱрлыман
расшитая рубашка тӱрлымӧ тувыр
расши́ть
сов. что
1. (распороть) рончаш, пужаш
2. (вышить) тӱрлаш, тӱрлен (урген) сылнештараш
расшифрова́ть
сов. что
1. (раскрыть шифр, код; разобрать текст с таким шифром, кодом) шифрым палаш
2. перен. разг. (разгадать неизвестное) умылаш, умылтарен пуаш, палаш
расшифро́вывать
несов. см. расшифрова́ть
расшнурова́ть
сов. что шнурокым рончаш (рудаш, лушкемдаш, лушкыдемдаш, луштараш)
расшнуровать ботинки ботинке шнурокым рончаш
расшнурова́ться
сов. рончалташ, рудалташ, лушкаш, лушкыдемдалташ, луштаралташ
расшнуро́вывать(ся)
несов. см. расшнурова́ть, расшнурова́ться
расшнуро́вывать(ся)
несов. см. расшнурова́ть, расшнурова́ться
расшуме́ться
сов. разг. виян шургаш (лӱшкаш, рӱшкаш, рӱжгаш, йӱкланаш) тӱҥалаш
расще́дриться
сов. разг. чаманыде пуаш, шӧртняҥдаш, поро (поро кумылан) лияш
Здесь пятьсот рублей? Что это ты так расщедрился? Тыште вичшӱдӧ теҥге. Мо пеш поро лийынат?
расще́лина
ж. см. рассе́лина
расщепи́ть
сов. что
1. шелаш, шелышташ, шырпештараш, шанчашлаш, лончештараш
расщепи ть палку тоям шелаш
ударом молнии расщепило берёзу кӱдырчӧ рашкалтыш куэм шелын
2. хим., физ. ужашлан (ужашын) шелаш, шырпештараш, пайлаш, ужашлаш
расщепить атом водорода водородын атомжым ужашлан шелаш
расщепи́ться
сов.
1. шелалташ, шелышталташ, шырпешташ, шырпешталташ
2. хим., физ. ужашлан (ужашын) шелалташ, пайлалташ, ужашлалташ, шырпешташ, шырпешталташ
расщепле́ние
с.
1. (по гл. расщепи́ть) шелмаш, шелыштмаш, шырпештарымаш, шанчашлымаш, лончештарымаш, ужашлан (ужашын) шелмаш, пайлымаш, ужашлымаш
2. (по гл. расщепи́ться) шелалтмаш, шелышталтмаш, шырпештмаш, шырпешталтмаш, пайлалтмаш, ужашлалтмаш
расщепля́ть(ся)
несов. см. расщепи́ть, расщепи́ться
расщепля́ть(ся)
несов. см. расщепи́ть, расщепи́ться
ратифика́ция
ж. полит. ратификаций, ратифицироватлымаш, пеҥгыдемдымаш
ратификация мирного договора тыныслык ойвидышым пеҥгыдемдымаш
ратифици́ровать
сов. и несов. что ратифицироватлаш, пеҥгыдемдаш
ра́тник
м.
1. уст. сарзе
2. высок. (борец за что-л., поборник чего-л.) (иктаж-мо верч) шогышо
ратник свободы эрык верч шогышо
рать
ж.
1. уст. поэт. рать
2. шутл. (множество представителей кого-, чего-л.; многочисленная толпа) кашак
студенческая рать студент кашак
рафини́рованный
прич. в знач. прил. эрыктыме, рафинироватлыме
рафинированный сахар рафинироватлыме сакыр
рафини́ровать
сов. и несов. что
1. (превратить в рафинад) рафинадыш савыраш
2. (очистить, очищать от примесей) эрыкташ
рафинировать нефть нефтьым эрыкташ
рахи́тик
м. лотек, лочо, рахитик
рахити́ческий
прил. см. рахити́чный
рахити́чный
прил. лочо, рахит, рахитик
рационализа́ция
ж. саемдымаш, рационализаций, рационализироватлымаш
рационализация производства производствым рационализироватлымаш
рационализи́ровать
сов. и несов. что рационализироватлаш, саемдаш
рационали́зм
м.
1. филос. рационализм
2. перен. (рассудочность) шоналтен (шотлен) ыштымаш, шот дене ыштымаш
рациона́льный
прил.
1. (разумный) кӱлешан, пайдале
рациональное предложение пайдале темлымаш
2. мат. рациональный
рациональное число рациональный числа
рвану́ть
сов. и однокр. кого-что
1. см. рвать 1, 3, 5; кушкедаш, шупшын налаш
рвануть на себе рубаху шке ӱмбалсе тувырым кушкедаш
рвануть бутерброд из рук кид гыч бутербродым шупшын налаш
2. (резко дёрнуть; рывком снять) шупшылаш, шупшыл(ын) колташ, кудаш(ын) кудалташ
рвануть дверь омсам шупшыл колташ
рвануть с головы шапку вуй гыч упшым налын кудалташ
3. также без доп. разг. (резко тронуть с места) тӱргалташ, кенета тарванен каяш (кудалаш), кенета тарваташ, кенета шупшыл(ын) колташ
4. разг.-сниж. (начать делать что-л. энергично, в полную силу) кушкедаш
оркестр рванул марш оркестр маршым кушкедеш
5. разг. (взорвать) пудештараш
рвануть мост кӱварым пудештараш
рвану́ться
сов. разг. тӱргалташ, кенета тарванен каяш (кудалаш), кенета тарванаш
рвануться вперёд ончыко кенета тарванен каяш
рва́ный
прил. кӱрышталтше, рожан, кушкедлыше
рваные нитки кӱрышталтше шӱртӧ
рваные сапоги кушкедлыше кем
рвать
несов. кого-что
1. (резким движением разделять на части; делать дырявым, рваным) кушкедаш, кӱраш, кӱрышташ
рвать одежду в клочья вургемым лапчыкын-лапчыкын кушкедаш
2. (громко раздаваться; о звуках) кӱрлаш, пӱчкаш, печкалтараш
рвать тишину тымыкым кӱрлаш
3. (мучить, терзать) кӱрышташ, туржаш, чуриктарылаш, пургедаш
рвать душу чоным туржаш
4. (взрывом разносить на части) пудештараш, пудештарылаш, пудештарен шалаташ
5. (сильно, резкими движениями дёргать) шупшылаш
рвать одеяло на себя одеялым шке ӱмбак шупшылаш
6. (вырывать, выхватывать) шупшын налаш (лукташ)
7. (срывать) кӱраш, кӱрышташ, погаш
рвать цветы пеледышым погаш
8. что и с кем-чем (прекращать) кӱрлаш
рвать отношения отношенийым кӱрлаш
рва́ться
несов.
1. только 3 л. (разделяться на части; разваливаться по частям; становиться дырявым, изношенным) кушкедалташ, кӱрышталташ
бумага легко рвётся кагаз куштылгын кушкедалтеш
нитка рвётся шӱртӧ кӱрышталтеш
2. (мучиться, терзаться) орланаш, индыралташ
3. только 3 л. (взорвавшись, распадаться на части) пудешташ
снаряды рвутся снаряд-влак пудештыт 4. только 3 л. (прекращаться) кӱрлаш
5. (стремиться куда-л., к кому-, чему-л.) тыршаш, каяш (лияш) тыршаш
рваться в бой бойышко пураш тыршаш
рво́та
ж. укшинчыш, укшинчыктымаш, укшичмаш
рдеть
несов.
1. (выделяться, отливать рдяным цветом) сандалгаш, чеверланаш, йошкаргын кояш
лицо рдеет чурий сандалга
2. (становиться рдяным; краснеть) йошкаргаш, чевергаш, чурийланаш
рдеть от стыда вожылын йошкаргаш
реабилита́ция
ж.
1. (восстановление чести, репутации неправильно обвинённого, опороченного лица; восстановление в прежних правах) пӧртылтымаш, реабилитаций, реабилитироватлымаш, реабилитироватлалтмаш
реабилитация жертв сталинского режима Сталин режим годым орланыше-влакын поро лӱмыштым пӧртылтымаш
2. мед. (восстановление здоровья и трудоспособности после перенесённых заболеваний, травм) тӧрлатымаш, реабилитаций, реабилитироватлымаш, реабилитироватлалтмаш