крупноголо́вый
прил. шолдыра вуян
крупнозерни́стый
прил. (состоящий из крупных зёрен, частиц) шолдыра шӱрашан (пырчан, падырашан)
крупнозернистый песок шолдыра пырчан ошма
крупнокали́берный
прил. кугу калибран
крупнокалиберный пулемёт кугу калибран пулемёт
крупноли́стный, крупноли́стый
прил. кугу лышташан
крупнолистный фикус кугу лышташан фикус
крупноли́стный, крупноли́стый
прил. кугу лышташан
крупнолистый фикус кугу лышташан фикус
крупнопане́льный
прил. кугу (шолдыра) панелян, кугу панель дене (гыч) ыштыме
крупнопанельные перегородки кугу панелян кыдеж
кру́пность
ж. кугу, кугулык
крупность алмазов алмаз кугулык
кру́пный
прил.
1. (состоящий из крупных частиц, однородных частей или предметов большого размера) кугу, шолдыра
крупная ягода шолдыра емыж
крупный скот шолдыра вольык
2. в разн.знач. кугу, кугу капан, кугу акан
крупный орех кугу пӱкш
крупное дело кугу паша
крупный ребёнок кугу капан йоча
крупные деньги кугу акан окса
3. (большой по силе или влиянию; играющий в чём-л. значительную роль) кугу
крупный учёный кугу шанчыеҥ
4. (важный, существенный, серьёзный) кугу
крупные события кугу событий-влак
◊ крупный разговор шолдыран мутланымаш
круподёрка
ж. с.-х. см. крупору́шка
крупору́шка
ж. крупорушко
деревянная крупорушка пу гыч ыштыме крупорушко
крупча́тка
ж. тыгыде ложаш, тыгыдын йоҥыштымо шыдаҥ ложаш
крупча́тый
прил. (подобный крупе, зернистый) шӱрашан
крупчатый мёд шӱрашан мӱй
крупяно́й
прил. шӱрашлык
крупяные изделия шӱрашлык кочкыш
крутану́ть
несов. однокр.
1. пӱтыралаш, пӧрдыктен колташ
крутануть шуруп шурупым пӱтыралаш
2. ондалаш
крутануть на сотню шӱдӧ теҥгелан ондалаш
крутизна́
ж. тура вер, туралык
крути́льный
прил. пӱтырышӧ
крутильная машина пӱтырышӧ машина
крути́ть
несов.
1. кого-что (вращать) пӱтыраш, пӧрдыкташ, савыркалаш
крути ть колесо оравам пӧрдыкташ
2. что (свить, свертывать, завивать) пӱтыраш, почкынчаш (пряжу, нитки), пунаш (верёвку)
крутить верёвку кандырам пунаш
3. что (кружить) пӱтыраш, пӱтырен кӱзыкташ
ветер крутит пыль мардеж пуракым пӱтыра
4. чем (головой) савыркалаш, пӱтыркалаш
5. в разн.знач. пӱтыраш, пӱтыркалаш, пӧрдыкташ, савыркалаш
крутить фильм фильмым пӱтыраш
крутить руки кидым савыркалаш
крутить человеком по своему усмотрению айдемым кӱлеш семын пӱтыркалаш
как ни крути кеч-кузе пӱтыркале
крути́ться
несов.
1. (вращаться) пӧрдаш
2. (свиваться) пӱтыралташ, почкинчалташ, пуналташ
кру́то
нареч.
1. (обрывисто) туран
дорога поднимается круто в гору корно туран курыкыш кӱза
2. (резко) туран, кенета, писын
лошадь круто повернула вправо имне туран пурлашке савырныш
круто оборвать речь мутланымашым кенета кӱрлаш
3. (туго) пеҥгыдын, чоткыдын
круто свернуть что-либо иктаж-мом чоткыдын пӱтыралаш
4. (строго) пеҥгыдын, туран
круто расправиться с кем-нибудь иктаж-кӧ деч пеҥгыдын йодаш
5. кул. (сильно) чот
круто посолить чот шинчалташ (утыждене шинчалташ)
круто́й
прил.
1. (обрывистый) тура
крутой берег тура сер
2. (суровый) шыде
крутой нрав шыде (торжа) койыш
3. кул. нугыдо, пеҥгыде
крутое тесто нугыдо руаш
4. (резкий) тура
крутой поворот тура савыртыш
5. (строгий) пеҥгыде, чоткыдо
крутой характер пеҥгыде койыш
кру́тость
ж. тура, туралык
крутость характера койыш-шоктыш туралык
круче́ние
с.
1. (приведение в круговое, вращательное движение) пӱтырыштмаш, пӧрдыктымаш, савыркалымаш
кручение круглого вала йыргешке валым пӱтырымаш
2. (свивание) пӱтырымаш, почкынчымаш, пунымаш
кручение верёвки кандырам пунымаш
3. (вращение) пӧрдмаш
кручение вала валын пӧрдмашыже
кручёный
прил. пӱтырымӧ, почкинчыме, кар
кручёные нитки кар шӱртӧ
кручи́на
ж. нар.-поэт. шӱлык, ойго, йокрок
кручи́ниться
несов. нар.-поэт. (грустить, горевать, тосковать) шӱлыкланаш, ойгыраш, йокрокланаш
круше́ние
с.
1. сӱмырлымаш, шаланымаш
крушение поезда поезд сӱмырлымаш
2. перен. пытышаш, йоммаш, колымаш
крушение надежд ӱшан йоммаш
круши́на
ж. бот. пирывондо, пийломбо
кора крушины пирывондо шӱм
круши́ть
несов.
1. что (разрушать) шалаташ, шалатылаш, сӱмыраш, сӱмыркалаш, пудыртылаш
крушить лёд ийым пудыртылаш
2. кого-что (уничтожить) шалаташ, пытараш, кырен шалаташ, кошарташ
крушить врага тушманым кырен шалаташ
3. кого нар.-поэт. (мучить, печалить) ойгандараш, ойгырыкташ, орландараш, пытараш
тоска крушит шӱлык пытара
крыжо́венный
прил. пуншоптыр, пуншоптырысо
крыжовенное варенье пуншоптыр варене
крыжо́вник
м.
1. (кустарник) пуншоптыр, пуншоптырвондо, оргама
2. (ягоды) пуншоптыр, оргама
крыла́тка
ж. зоол.
1. крылатке
красивая крылатка мотор крылатке
2. бот. (плод некоторых растений (ясени, клёна) с отростком в виде крылатки) кекырек
крыла́тый
прил. шулдыран
крылатые слова шулдыран мут
крыло́
с. в разн.знач. шулдыр
крыло птицы кайык шулдыр
крыло самолёта самолёт шулдыр
крыло дома пӧрт шулдыр
◊ подрезать крылья шулдырым пӱчкаш
расправить крылья шулдырым шаралташ
кры́нка, кри́нка
ж. шун кӧршӧк
кры́са
ж.
1. зоол. куголя, комак
2. перен. (ничтожный, неприятный человек)
гарнизонная крыса гарнизон куголя
крысёнок
м. куголяиге, комакиге
маленький крысёнок изи комакиге
крыси́ный
прил. куголя, комак
крысиное гнездо комак пыжаш
крысоло́вка
ж. комакым (куголям) кучаш (кучымо) капкан
хорошая крысоловка комак кучаш чапле капкан
кры́тый
прил. леведышан
крытая повозка леведышан орва
кры́ть
несов. что, чем
1. (делать, крышу) леведаш, петыраш, авыраш, шупшаш
крыть дом шифером пӧртым шифер дене леведаш
2. разг. перен. вурсаш
крыть человека айдемым вурсаш
кры́ша
ж.
1. леведыш, петыртыш, авыртыш
железная крыша калай леведыш
2. перен. (о жилище, крове, доме) пӧрт, леведыш
теперь и у нас есть крыша ынде мемнанат пӧртна уло
жить под одной крышей ик леведыш йымалне илаш
кры́шка
ж. петыртыш, комдыш, леведыш
крюк
м. эҥырак, эҥыжа, сагыле, ишке, ыргак
◊ сделать крюк, дать крюк йыр каяш
крючкотво́р
м. пашам лугышо
крючкотво́рство
с. лугымаш, аҥыртымаш
крючо́к
м.
1. (у одежды) руалтыш
2. (для вязания) име
3. (для рыбной ловли) эҥыр
4. (дверной) руалтыш, сура
крюшо́н
м. (напиток) крюшон
яблочный крюшон олма крюшон
кря́ду
нареч. разг. (подряд, без перерыва) почела, почела-почела, ӱмбала, ӱмбала-ӱмбала
две ночи кряду кок йӱд почела