кроши́ться
несов. шаланаш, пудыргаш, пудыргылаш, каткалалташ, пургаяш, тыгыдемаш
хлеб крошится кинде пудыргылеш
кро́шка
ж.
1. пудырго
крошки хлеба кинде пудырго
2. (о ребёнке) падыраш
◊ ни крошки шӱраш пырчат (нимынярат)
круг
м.
1. (окружность) оҥго, круг
начертить круг оҥгым кораш
встать в круг йыр шогалаш
2. (кругообразный предмет) тыртыш
спасательный круг утарыме тыртыш
круг сыра сыр тыртыш
3. перен. (область, сфера) радам, кумдык
круг занятий паша кумдык
круг вопросов йодыш-влак радам
4. (группа людей) тӱшка, сото, круг
в литературных кругах сылнымут сотышто
в кругу семьи еш коклаште
◊ на круг кокла шот дене
круглоли́цый
прил. йыргешке (тыртыш, чумыраш) чурийвылышан (шӱргывылышан)
круглосу́точный
прил. йӱд-кече, сутка мучко
круглосуточное дежурство сутка мучко дежуритлымаш
кру́глый
прил. йыргешке, чумыраш, тыртешке
круглый стол йыргешке ӱстел
◊ круглый год идалык мучко
круглые сутки сутка мучко
кругово́й
прил. йыр, йыр пӧрдшӧ
круговое движение йыр пӧрдмаш, йыр пӧрдыктымаш
◊ круговая порука 1) (коллективная ответственность) чылан икте верч; 2) (взаимное укрывательство) икте-весым аралымаш (ваш-ваш полшымаш)
круговоро́т
м.
1. (беспрерывный повторяющийся процесс) йыр савырнымаш, савырнен пӧртылмаш
круговорот воды в природе пӱртӱсыштӧ вӱдын йыр савырнымашыже
2. перен. (беспрерывное изменение чего-л.) вашталт(ын) шогымаш
круговорот событий событий вашталт шогымаш
кругозо́р
м. шинчымаш, йырончыш, шоныш кумдык
с широким кругозором шуко палыше, кумда йырончышан еҥ
расширять свой кругозор шке шинчымашым кугемдаш
круго́м
1. нареч. йыр
обойти кругом йыр коштын савырнаш
2. нареч. (вокруг) йырым-йыр, йырымваш, йырваш
кругом горы йырваш курык
3. нареч. разг. (целиком) пӱтынек, вуйге, чыла шотыштат
он сам кругом виноват тудо шке пӱтынек титакан
4. предл. с род.п. йыр
кругом дома пӧрт йыр
кругосве́тный
прил. тӱня йыр, тӱня йырысе
кругосветное путешествие тӱня йыр савырнымаш
кружи́ть
несов.
1. кого-что (заставлять крутиться) пӧрдыкташ
2. (описывать круги) пӧрдаш
3. (блуждать) пӧрдаш, йомын кошташ
кружить в лесу чодыраште йомын кошташ
◊ кружить голову вуйым аҥыртараш
кружи́ться
несов. пӧрдаш, перныл кошташ
ястреб кружится в небе каваште вараш пӧрдеш
кружиться в пляске куштымаште пӧрдаш
голова кружится вуй пӧрдеш (савырна)
кру́жка
ж. кружка
красивая кружка мотор кружка
кружо́к
м.
1. уменьш. от круг 1, 2; изи оҥго (тыртыш, круг)
2. (группа людей) йыргештыш, кружок
драматический кружок драме кружок
члены кружка кружок член-влак
круи́з
м. вӱд да мланде дене тӱня мучко коштмаш, круиз
морской круиз теҥыз круиз
круп
І
м. (лошади) имне коварче
ІІ
м. мед. (острое воспаление гортани, а также некоторых других дыхательных органов) кукшылогараҥ пуалмаш, круп
крупа́
ж.
1. шӱраш
овсяная крупа шӱльӧ шӱраш
дроблёная крупа йоҥыштымо шӱраш
2. (о снеге) шӱраш
снежная крупа лум шӱраш
крупи́нка
ж.
1. (зерно крупы) шӱраш пырче
2. (мельчайшая частица чего-л. сыпучего) падыраш, пырче, пырчык
крупинка песка ошма пырче
нет ни крупинки ик пырчат уке, нимынярат уке
крупи́тчатый
прил. разг. (состоящий из отдельных частиц, крупинок) пуштыргышо, падырашан
крупитчатая мука пуштыргышо ложаш
крупитчатый мёд пуштыргышо (падырашан) мӱй
крупне́ть
несов. шолдыраҥаш, пӧдыраҥаш
стадо крупнеет кӱтӱ шолдыраҥеш
кру́пно
нареч. шолдыран, кугун
крупно нарезать шолдыран (кугун) пӱчкедаш
◊ крупно поговорить шолдыра мут (шомак) дене мутланаш
крупнобло́чный
прил.
1. кугу блокан
2. шолдыра (кугу) блок гыч шогышо
крупногабари́тный
прил. кугу габаритан
крупногабаритный груз кугу габаритан груз
крупноголо́вый
прил. шолдыра вуян
крупнозерни́стый
прил. (состоящий из крупных зёрен, частиц) шолдыра шӱрашан (пырчан, падырашан)
крупнозернистый песок шолдыра пырчан ошма
крупнокали́берный
прил. кугу калибран
крупнокалиберный пулемёт кугу калибран пулемёт
крупноли́стный, крупноли́стый
прил. кугу лышташан
крупнолистный фикус кугу лышташан фикус
крупноли́стный, крупноли́стый
прил. кугу лышташан
крупнолистый фикус кугу лышташан фикус
крупнопане́льный
прил. кугу (шолдыра) панелян, кугу панель дене (гыч) ыштыме
крупнопанельные перегородки кугу панелян кыдеж
кру́пность
ж. кугу, кугулык
крупность алмазов алмаз кугулык
кру́пный
прил.
1. (состоящий из крупных частиц, однородных частей или предметов большого размера) кугу, шолдыра
крупная ягода шолдыра емыж
крупный скот шолдыра вольык
2. в разн.знач. кугу, кугу капан, кугу акан
крупный орех кугу пӱкш
крупное дело кугу паша
крупный ребёнок кугу капан йоча
крупные деньги кугу акан окса
3. (большой по силе или влиянию; играющий в чём-л. значительную роль) кугу
крупный учёный кугу шанчыеҥ
4. (важный, существенный, серьёзный) кугу
крупные события кугу событий-влак
◊ крупный разговор шолдыран мутланымаш
круподёрка
ж. с.-х. см. крупору́шка
крупору́шка
ж. крупорушко
деревянная крупорушка пу гыч ыштыме крупорушко
крупча́тка
ж. тыгыде ложаш, тыгыдын йоҥыштымо шыдаҥ ложаш
крупча́тый
прил. (подобный крупе, зернистый) шӱрашан
крупчатый мёд шӱрашан мӱй
крупяно́й
прил. шӱрашлык
крупяные изделия шӱрашлык кочкыш
крутану́ть
несов. однокр.
1. пӱтыралаш, пӧрдыктен колташ
крутануть шуруп шурупым пӱтыралаш
2. ондалаш
крутануть на сотню шӱдӧ теҥгелан ондалаш
крутизна́
ж. тура вер, туралык
крути́льный
прил. пӱтырышӧ
крутильная машина пӱтырышӧ машина
крути́ть
несов.
1. кого-что (вращать) пӱтыраш, пӧрдыкташ, савыркалаш
крути ть колесо оравам пӧрдыкташ
2. что (свить, свертывать, завивать) пӱтыраш, почкынчаш (пряжу, нитки), пунаш (верёвку)
крутить верёвку кандырам пунаш
3. что (кружить) пӱтыраш, пӱтырен кӱзыкташ
ветер крутит пыль мардеж пуракым пӱтыра
4. чем (головой) савыркалаш, пӱтыркалаш
5. в разн.знач. пӱтыраш, пӱтыркалаш, пӧрдыкташ, савыркалаш
крутить фильм фильмым пӱтыраш
крутить руки кидым савыркалаш
крутить человеком по своему усмотрению айдемым кӱлеш семын пӱтыркалаш
как ни крути кеч-кузе пӱтыркале
крути́ться
несов.
1. (вращаться) пӧрдаш
2. (свиваться) пӱтыралташ, почкинчалташ, пуналташ
кру́то
нареч.
1. (обрывисто) туран
дорога поднимается круто в гору корно туран курыкыш кӱза
2. (резко) туран, кенета, писын
лошадь круто повернула вправо имне туран пурлашке савырныш
круто оборвать речь мутланымашым кенета кӱрлаш
3. (туго) пеҥгыдын, чоткыдын
круто свернуть что-либо иктаж-мом чоткыдын пӱтыралаш
4. (строго) пеҥгыдын, туран
круто расправиться с кем-нибудь иктаж-кӧ деч пеҥгыдын йодаш
5. кул. (сильно) чот
круто посолить чот шинчалташ (утыждене шинчалташ)
круто́й
прил.
1. (обрывистый) тура
крутой берег тура сер
2. (суровый) шыде
крутой нрав шыде (торжа) койыш
3. кул. нугыдо, пеҥгыде
крутое тесто нугыдо руаш
4. (резкий) тура
крутой поворот тура савыртыш
5. (строгий) пеҥгыде, чоткыдо
крутой характер пеҥгыде койыш
кру́тость
ж. тура, туралык
крутость характера койыш-шоктыш туралык
круче́ние
с.
1. (приведение в круговое, вращательное движение) пӱтырыштмаш, пӧрдыктымаш, савыркалымаш
кручение круглого вала йыргешке валым пӱтырымаш
2. (свивание) пӱтырымаш, почкынчымаш, пунымаш
кручение верёвки кандырам пунымаш
3. (вращение) пӧрдмаш
кручение вала валын пӧрдмашыже
кручёный
прил. пӱтырымӧ, почкинчыме, кар
кручёные нитки кар шӱртӧ
кручи́на
ж. нар.-поэт. шӱлык, ойго, йокрок