крепкий (о дереве), жёсткий (о мясе), плотный (о ткани)
Чога пушеҥге, шелаш ок лий, руаш ок лий, пешкыде (Ӧ.Б.). Пызет пеш чога, пешкыде шылан, кочкаш ок лий. Чога шылым пӱчкын пу (Ӧ.Б.). Тиде вынер пеш чога, чоткыдо, тӧр куымо (Ӧ.Б.)
мышца, мускул анат.
Кидысе чогашылже пеҥгыде, модеш веле. Ойлымыжо годым чурийыштыже ик чогашылат ыш тарване (Онч.)
донос
Тудо йолташыже ӱмбак чогышым возен пуэн.
лесные угодья
Ялнан чодыравечыжат ситышын уло.
лесной дух, леший
Изи аланыш миен лектым гын ‒ чодыраводыж шинчылтеш (Куг.)
лесовоз
Тый эше, чодыравоз деч лӱдын-аптыранен, корным пу ыле, шкеже керек, суас чодыравоз кайыже (Онч.)
опушка
Ты гана Чочой Онарым чодырадӱр марте ужатыш (Л.Я.)
лесник
Тиде школышто чодыразе-влакым туныктат. Билет деч посна руышо-влакым чодыразе Миклай кучыш (Онч.)
опушка, выступ
(Трактор) Памашлук чодыранерым пӱчкӧ, ломберым варыш рок йымак (В.К.). Лекте Потий, унаж дене чодыранерым ‒ уждымым ужо (В.К.)
обрасти лесом
Кызыт марий мланде угыч чодыраҥеш, шурным ӱден-куштымо пасуна угыч чодыраҥ шинчеш.
дзинькать
Пила-влак чожгыктат, товар-влак йоҥгыктат (В.К.)
Ⅰ
достаточно
Вургемем чок уло. Вольык чок уло. Чок кинде шочын тений. Чодырам чокак руэнам. Ты шошым ложашым чокак йоҥыштен пыштышым, адакат ваш марте ок сите ала мо? (Ӧ.Б.) Тҥ. ситышын.
Ⅱ
жертва, жертвоприношение
Чокым чокылем. Чокым ыштенам, Юмым кумалынам вольык дене (Ӧ.Б.). Юмылан чок семын имньым пуэныт.
густой; ветвистый
Чока шудо. Чока озым. Чока ӱпан. Чока лум. Чока шӧрымбал. Чока пыл. Чока меж. Чока нулго йымалне… рывыж чылт колышыла койын кия (ЯЛ)
содержательно, насыщенно, веско, убедительно
Эн кӱлешынже да чокан умылтарен пуэн кертеш ыле кугу йолташыже В.М. Васильев (Ю.Г.). «Мыйын литературым, йылмым да историйым чот йӧратымашем ойыпло наукым да математикым ужмышудымашке савырен». Чокан каласыме (МЭ)
мясистый, тучный
Чоката шыл. Чоката шӱрган еҥ. Чоката шылан ушкал (Ӧ.Б.). Сай пукшымо сӧсна чоката лиеш (ММ)
1) густеть, сгущаться
Олыкышто шудо чокаҥаш тӱҥалын. Киш там чокаҥеш кожла вечын, уэм ужарга нулго тӱс (А.Г.). Касвелым пыл чокаҥ кӱза.
2) приумножаться, увеличиваться, расти
Окса чокаҥеш. Поянлык чокаҥеш.
таҥастаре: шукемаш
усилить, усугубить (мысль, содержание и т.д.)
прич. от чокаҥдаш
Тидын деч утлаш манын, романлык шонымашым чокаҥдыме (Онч.)
атласный
Икмыняр кече гыч Егорий Вӧдырлан чапле кагаз гыч ыштыме чоклама карт колодым пӧлеклыш (Ф.М.)
равнодушный, холодный, бесчувственный
(Пыл) чыла дек шӱмдымӧ, чокрак, мардеж гаяк шала лӱмнерже (В.К.)
невпопад, наугад, неведомо; случайно; случайный
Чокым ойлышташ. Чокым ошкылаш. Чокым налаш. Тиде пӧртыш чокым пурышым. Тый тыште чокым айдеме улат. Чокым тогдаен налам ложашым, киндым, олымым, шудым (Ӧ.Б.). Мый почтыш ончальым чокым, налде ыш чыте чонем (В.К.)
приблизительно
Но чокымдаренрак каласен кертам: мыйын шонымаште, марий чодыраште кумло утла пушеҥге кушкеш (Онч.)
инвалид
Диспетчер ‒ чолак пӧръеҥ, каталке дене веле коштеш (МЭ)
активист
1917-ше ийыште марий калыкын чолгаеҥже-влак тӱвыран автономийым ышташ кӱлмӧ нерген ойлымо дене гына серлагеныт гын, ынде кундемысе-политике автономий нерген шонымаш шочын (Онч.)
резвиться, озорничать, шалить
Шӱм-чонжо мунчалташ, чолгаланаш ӱжеш, но ӧкымсыр ок тошт, огеш (В.К.)
доблесть
Сарзе чолгалыкым ончыкташ. Пашазе чолгалык. Тудат (гусар) чолгалык ден ушен мошта йӧратымаш чеверым (В.К.)
осмелеть, расхрабриться; решиться на что-л.
А чолгаштын шумешке, шыдына пӱсеммешке, пӱйна шуалген пыта, кӱлеш олмыкташат (В.К.). Тыгай тумасаште мыят чолгаштым: ӱчашымашке ушнышым.
стать смелым, решительным; оживиться
Сӧйыштӧ, от шоно гынат, чолгаҥат. Тыгай мутым колын, калык чолгаҥе, тӱшка тарваналтыш (Онч.)
сделать более смелым, резвым, расторопным
Олаште илымем мыйым изиш чолгаҥдыш. Тайылыште шкенам чолгаҥдена (Ю.Г.). Ачан сугыньжо чолгаҥда (МЭ)
ярко-красный (о цвете)
Чолка пота. Чолка тасма. Чолка пеледыш.
лужа
Корнышто вӱд чомбак-влак улыт. Чомбакыште вӱд шинча. Шошым вӱд йога, чомбакым кӱнчен (Ӧ.Б.)
Ⅰ
животное
Ир чонан-влак. Чонан-влак тӱрлӧ вере илат: чодыраште, вӱдыштӧ, ошмаште, мландыште.
Ⅱ
1) живой; имеющий душу
Поро чонан. Осал чонан. Яндар чонан. Чонан тӱня. Пият чонан, тудымат чаманыман. Чондымо чонаным шортара (Тушто. ‒ Шоган)
2) одушевлённый линг.
Чонан наста. Чонан лӱм мут.
нравственность
Ожно марий-влакын чонарулыкышт моткоч кӱшнӧ лийын.
одухотворить
Юзо еҥ кӱмат чонаҥдара.
одухотворяющий
Сылнысемын чонаҥдарыше вийже волышо кумылем туге нӧлтал колтыш, тӱняштыжат чыла мондышым.
оживший
Мый садлан чонаҥше мутым шӱм-кылеш таче лӱҥгыктен ойлем (Ф.И.)
задушевный, искренний; задушевно, искренне
Чонваш мутланымаш. Вӧдыр чыла тидым шижын, но чонваш лишемаш нигузе тоштын огыл (Г.А.)
досаждение, расстраивание; огорчение
Чонвитышышт дене ынде кошартат. Мылам тудо чонвитыш деч молым нимомат конден огыл.
благородство
Пашаште тудо шке чонворылыкшым ончыктен.
признаться (в чём-л.), быть откровенным
Чонвочаш вием ок сите.
откровенность
Чонвочыклан чонвочын каласем.
откровенно, чистосердечно
Чонвочын ойлем: тудын йыжоп койышыжо мылам ок келше.
духовность; духовная ценность
Чонвоянлыкшым вораҥдарыде, калык йол ӱмбак пеҥгыдын шогал ок керт.
чонвоянлык культур духовная культура
эмоциональный
Шабдарын чумыр возымыжо чонвургыжтарыше сылнымут аршаш дене тӱрлалтын (МЛИ)
упоительный
Чонгандарыше тымык. Тыйын чонгандарыше йӱкетым эре колыштмем веле шуэш.
упоение, услада
Артистын чонгуан дене мурымыжо чонешемак логале. Шке пашаштем мый чонгуаным шижам.
услаждающий, изумительный
Чонгуандарыше усталык. Чонгуандарыше муро. Чонгуандарыше шошо пӱртӱс.
с удовлетворением
Чонгӧнен каласаш кӱлеш весымат: поэтна-влак утларак чолган нӧлталыт у темым, утларак чолган сорлыклаш тыршат кугурак жанрым (В.К.)
духовный
Чонгӧргӧ поянлык. Калык ойпого ‒ марийын чонгӧргӧ поянлыкше. Тидыже (мутвундо) ‒ шӱм-чон поянлыкнас, чонгӧргӧ вундынас, калык ушакыл савышнас (Онч.)
О сайте
Инструкция